Vrijdag aan het eind van de ochtend. Terwijl de sneeuw Rotterdam onder een deken legt, roept imam Hussein Halawa Allah aan. De Koranrecitaties van de Ierse moslimgeestelijke schallen door de splinternieuwe Essalammoskee aan het Rotterdamse Vredesplein.

De toehoorders vormen voor een deel een select gezelschap. Burgemeester Aboutaleb, wethouder Karakus, de ambassadeurs van Dubai en Marokko: ze zijn allemaal uitgenodigd op deze vrijdag. En dan zijn er natuurlijk nog de gewone moslims. En de critici uit eigen gelederen. Zelfs Mohamed Ebrayimi, met zijn kritische bijdragen al jaren dé luis in de pels van het moskeebestuur, glibbert nog net op tijd het moskeeterrein op.

Maar vandaag zijn er even geen ruzies. Vandaag is er eenheid, in elk geval voor het oog.

Uit zijn voegen

Het is precies die eenheid waaraan het de achterliggende jaren pijnlijk duidelijk ontbrak. Ruzies tussen vrijwel alle betrokkenen zorgden ervoor dat er ruim zeven jaar over de bouw van de moskee werd gedaan.

Dát er een nieuwe moskee moest komen voor de overwegend Marokkaanse gemeenschap in dit deel van Rotterdam is al in de jaren negentig geen vraag. De huidige moskee, aan de Polderlaan even verderop, groeit dan al compleet uit zijn voegen. Moslims bidden op vrijdag zelfs op straat.

En als er dan toch een nieuwe moskee moet komen, is het natuurlijk ook wel zo aardig dat die er als moskee uitziet – in tegenstelling tot het hoekhuis aan de Polderlaan. Maar goede raad blijkt duur. Wie gaat zoiets betalen?

Het antwoord op die prangende vraag komt uiteindelijk uit Dubai, het emiraat dat wel vaker goed blijkt voor de nodige oliedollars. Een steenrijke sjeik ziet wel wat in het project en doneert miljoenen aan zijn geloofsgenoten in Rotterdam.

Die sjeik is niemand minder dan Hamdan bin Rashid al-Maktoum, minister van Financiën en Industrie in de Verenigde Arabische Emiraten. Daarnaast is „Zijne Hoogheid”, zoals de sjeik wordt genoemd, vicebestuurder van het emiraat van Dubai. De familie Al-Maktoum heeft de touwtjes in de emiraten sowieso strak in handen: premier én vicepresident van de Verenigde Arabische Emiraten, plus emir van Dubai, is broer Mohammed bin Rashid al-Maktoum. Al eeuwen vormt de Al-Maktoumdynastie het gezicht van het emiraat.

Genereuze gever Hamdan schenkt wel vaker aan projecten in het buitenland. Wat opvalt, is dat zijn naam daar vrijwel altijd aan is verbonden. Zo is er de serie Hamdan Awards; wetenschappelijke prijzen met geldbedragen van elk zo’n 80.000 euro. Een van de bekendste is de Grand Hamdan International Award, voor mensen die de gezondheidszorg op een hoger peil weten te brengen.

Dat de geldschieter ook graag naamgever is, blijkt opnieuw in Rotterdam. De Essalammoskee? Het Al-Maktoum Islamic Centre lijkt het nieuwe bestuur –dat al snel wordt gedomineerd door mensen van de sjeik– een toepasselijker naam.

Zwarte schaap

Maar dan barst de bom. De gewone, overwegend Marokkaanse moslims willen graag een nieuwe moskee, maar niet één die wordt gegijzeld vanuit Dubai. De emoties lopen hoog op. „In het bestuur zitten geen makkelijke mensen. Als je één keer een fout maakt, ben je meteen het zwarte schaap”, zei luis in de pels Mohamed Ebrayimi eerder al tegen deze krant.

Dan is het nog maar 2005. Ebrayimi, een trouw bezoeker van de oude Essalammoskee, neemt het heft in handen. Hij werpt zich op als voorman van de bezwaarde moslims. De emoties lopen hoog op. In 2008 komt het tot een vechtpartij tussen de pro-Dubai- en anti-Dubaimoslims. De rechter bemoeit zich ermee. Ebrayimi krijgt, met vier andere moskeegangers, een maandenlang verbod op het bezoeken van de moskee opgelegd.

Maar de ongeregeldheden worden er niet mee opgelost. Integendeel: een bestuurslid krijgt zelfs doodsbedreigingen naar zijn hoofd.

Intussen doet de onrust de bouw geen goed: die ligt verschillende keren maanden achter elkaar stil. Rechtszaken worden aangespannen, de gemeente dreigt de vergunning in te trekken, de sjeik uit Dubai wil niet meer betalen: op een gegeven moment vecht iedereen met iedereen, terwijl de inmiddels gebouwde karkassen van de moskee er troosteloos bij staan en steeds minder mensen nog écht geloven dat de moskee ooit nog af zal komen.

Doorvechten

Toch wordt de bouw uiteindelijk hervat. Begin dit jaar komt er een nieuwe aannemer. Wethouder Karakus van Rotterdam maakt daarnaast nieuwe afspraken met de betrokkenen. Bovendien wordt afgesproken dat ook bezwaarde Marokkaanse moslims inspraak zullen krijgen.

Dat klinkt mooi, maar Mohammed Ebrayimi, die de bezorgde Marokkaanse moskeegemeenschap vertegenwoordigt, is er ook nu nog niet gerust op. „De huidige voorzitter, Boutaher, is gewoon een pion van die mensen uit het Midden-Oosten. Er is ons toegezegd dat iemand van ons in het bestuur zou terugkomen. Ook de mensen in het Midden-Oosten waren daarmee akkoord. Maar dat is nog steeds niet het geval. Ik blijf doorvechten.”

En sjeik Hamdan uit Dubai? Die kan tevreden zijn. Goed, zijn naam heeft hij uiteindelijk niet weten te verzilveren, maar zijn belangrijkste doelstelling toch wel. Want hoewel hij niet tot het meest orthodoxe slag moslims behoort, hoeft over dat doel weinig twijfel te bestaan: zijn Al-Maktoumfonds wil zo veel mogelijk islamitische centra, scholen en moskeeën bouwen in het buitenland.

Bij de oprichting in 1997 was het eerste doel om grond te verkrijgen voor islamitische instellingen. Dat doel is inmiddels verbreed, gaf zijn rechterhand en zaakwaarnemer Al-Sayegh al jaren geleden in een gesprek met de Arabische krant Gulf News aan. „Nu rekruteren we ook scholieren om hen te onderwijzen. Deze scholieren moeten de taal spreken van het land waar ze werken. Ze moeten de samenleving en de manier van omgaan met elkaar in deze landen begrijpen. Bovendien moeten ze geschikt zijn om de islamitische tradities en wetten te onderwijzen.”

Dat alles kan vanaf nu ook aan de Maas. Met dank aan Dubai.

Heimwee- of poldermoskee

Met zijn enorme koepels en minaretten kan er geen enkele twijfel bestaan over de functie van de nieuwe Essalammoskee. Het gebouw doet denken aan wat in de beeldvorming doorgaat voor de oermoskee: de voormalige christelijke Hagia Sophiakathedraal in Istanbul. Deze grootste kerk van het vroege christendom werd in 1453, bij de val van wat toen nog Constantinopel heette, een moskee.

De architecten van de Essalammoskee, verbonden aan bureau Molenaar & Van Winden uit Delft, hebben zich laten inspireren door met name de rijke architectuur van de mamelukken. Dat waren machtige militairen die van de 13e tot de 16e eeuw het bewind over Egypte voerden. Ze lieten veel moskeeën bouwen en combineerden daarbij allerlei bouwtradities uit het Byzantijnse Rijk, de Armeense gebieden en uit Noord-Afrika. Nog altijd zijn die moskeeën wereldberoemd.

Behalve door de mamelukkenarchitectuur lieten de Delftse architecten zich inspireren door de –eveneens wereldberoemde– Jumeirahmoskee in Dubai. Ook die kenmerkt zich door grote koepels en dito minaretten.

Zodra dit soort moskeeën in westerse landen wordt gebouwd, gaan ze wel door het leven als heimweemoskeeën omdat het verlangen naar islamitische landen eraan af is te lezen. Met zijn oosterse ornamenten is de Essalammoskee dan ook heimweemoskee bij uitstek.

Een ander typisch voorbeeld van een heimweemoskee is de Mevlanamoskee, ook in Rotterdam. Dat in felle snoepwinkelkleuren geschildere gebedshuis werd in 2006 nog tot mooiste gebouw van Rotterdam verkozen.

Tegenover de heimweemoskee staat de poldermoskee, die juist is geïntegreerd in zijn omgeving. Vreemd genoeg lijkt die in Nederland nauwelijks van de grond te komen. Van de Westermoskee in Amsterdam, die het paradepaardje van de Nederlandse integratie moest worden, moet de eerste steen nog altijd worden gelegd – terwijl de eerste plannen al uit 1994 dateren. En de Poldermoskee, ook in Amsterdam, moest vorige maand vanwege geldgebrek noodgedwongen de deuren sluiten.

Uit onderzoek blijkt overigens dat het uiterlijk van een moskee weinig zegt over hoe orthodox de bezoekers zijn. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, kiezen zeer behoudende moslims bij voorkeur níét voor een gebedshuis met allerlei ornamenten, omdat die slechts afleiden van de „zuivere islam.”