„Onze natie heeft gesproken. Vanaf nu gaan we voorwaarts”, hield de Turkse premier Erdogan zijn aanhangers zondagavond voor, kort nadat de uitslag van een referendum over ingrijpende veranderingen van de grondwet bekend was geworden.

Dat Turkije voorwaarts gaat, staat buiten kijf. De hervormingen betekenen het einde van het krampachtig bewaarde seculiere karakter van de Turkse staat, zoals dat begin vorige eeuw door Kemal Atatürk was verankerd. Of de ingeslagen koers het land inderdaad meer vrijheid en democratie zal brengen, valt echter nog maar te bezien.

Op het eerste gezicht lijken de voorgenomen veranderingen in het Turkse bestel een schoolvoorbeeld van democratisering en versterking van de rechtsstaat. Zo wordt de aanzienlijke macht van het leger fors ingeperkt. Militairen kunnen voortaan door een civiele rechtbank worden berecht, wat het risico op een toekomstige staatsgreep moet verkleinen. Ambtenaren mogen zich bij een vakbond aansluiten en mannen en vrouwen worden gelijkberechtigd. Maar over erkenning van de Koerden als nationale minderheid reppen de aangekondigde constitutionele hervormingen met geen woord.

De angel van de grondwetswijzigingen zit vooral in de voorgenomen hervorming van het justitiële apparaat. Het constitutioneel hof, traditiegetrouw een van de belangrijkste seculiere waakhonden, wordt uitgebreid van elf naar zeventien rechters. Belangrijker is echter dat de politiek, die vooralsnog door de strengislamitische AK-partij van Erdogan wordt gedomineerd, een stevige vinger in de pap krijgt bij de benoeming van opperrechters.

„Het justitiële apparaat, het laatste seculiere bastion volgens velen, zal door nieuw benoemde rechters worden geneutraliseerd”, voorspelde de Turkse columnist Ilhan Tanir maandag. „Turkije kan nu als Erdogans land worden beschouwd, zoals Venezuela van Hugo Chavez is.”

De Turkse maatregelen moeten de deur naar de Europese Unie verder openzetten. Brussel reageerde maandag opgetogen op de voorgenomen grondwetswijzigingen. Tegenstanders van Turkse toetreding tot de EU zullen echter een stuk minder positief zijn over de Turkse hervormingen. Zij bestendigen vooral de macht van een strengislamitische partij, die, naar het zich laat aanzien, met de uitslag van dit referendum vrijwel zeker is van een verkiezingsoverwinning in 2011.

De recente Turkse toenadering tot Iran en Syrië en de verslechterde relatie met Israël laten zien dat Turkije de blik vooralsnog vooral naar het oosten heeft gericht.