Verschillende ontwikkelingen stemmen optimistisch. In de eerste plaats is de situatie in Israël en op de Westelijke Jordaanoever verbeterd. Dankzij het optreden van de Palestijnse politie, Israëlische militaire acties en de veiligheidsmuur is het aantal terreuraanslagen tegen Israëli’s fors afgenomen. In de Palestijnse steden heeft de Palestijnse politie de anarchie succesvol bestreden. Palestijnse staatsinstellingen beginnen steeds beter te functioneren.

In de tweede plaats blijkt uit opiniepeilingen dat de meerderheid onder beide volken voor een tweestatenoplossing is. Toegegeven, een deel van de Israëli’s en de Palestijnen zou graag één staat zien, respectievelijk onder Israëlisch-joods of Palestijns-islamitisch bestuur. Maar het besef dat dat praktisch onuitvoerbaar is, lijkt te zijn toegenomen. „De eenvoudige waarheid is dat de meeste mensen in het Midden-Oosten uitgeput zijn door dit conflict”, schreef de Amerikaanse oud-ambassadeur in Israël Martin Indyk vorige week in The New York Times. Hij verwacht dat als Israëls premier Benjamin Netanyahu en de Palestijnse president Mahmud Abbas een uitvoerbaar akkoord bereiken, het publiek aan beide kanten dat met een grote meerderheid zal steunen.

In de derde plaats tekenen de contouren van een verdrag zich af. Beide partijen weten in grote lijnen waar ze aan toe zijn. Het akkoord zal inhouden dat de Palestijnen een eigen staat oprichten naast Israël, er een omvangrijke Israëlische terugtrekking plaatsvindt uit de Westelijke Jordaanoever, er een oplossing komt voor het Palestijnse vluchtelingenprobleem en dat Israël veiligheidsmaatregelen kan treffen.

Maar er zijn ook redenen die stemmen tot pessimisme. Als het namelijk gaat om de invulling van de details staan de partijen van elkaar af. De Palestijnen willen een Israëlische terugtrekking naar de grenzen van voor 1967. In dit hele gebied –22 procent van het vroegere Britse mandaatgebied Palestina– willen ze hun staat stichten.

Voor Israël houdt een terugtrekking een te groot veiligheidsrisico in. Het wil controle houden over de Jordaanvallei om zich te kunnen verdedigen tegen Iran en straks misschien ook Irak. Om te voorkomen dat terroristen zich straks geroepen voelen luchthaven Ben Gurion en de grote steden met raketten te bestoken, zal het leger aanwezig moeten blijven op strategisch belangrijke punten op de Westoever. Om Jeruzalem te beschermen tegen bombardementen door vijandelijke vliegtuigen uit het oosten, zal de Israëlische luchtmacht over de Westoever moeten kunnen blijven vliegen. Volgens de Palestijnen kan Israël alleen veiligheid krijgen als het zich helemaal terugrekt. Eventueel kunnen Amerikaanse troepen helpen de rust te handhaven.

Daarnaast wil Israël de grote nederzettingen annexeren. Maar er zijn weinig aanwijzingen dat de Palestijnen belangrijke concessies willen doen op dat gebied. Ze eisen dat Israël de nederzettingen ontmantelt en zich terugtrekt binnen de grenzen van voor 1967. Palestijnen zullen hooguit akkoord gaan met beperkte landruil.

Israël zal verder eisen dat de Palestijnse vluchtelingen alleen terug kunnen keren naar de op te richten staat Palestina en niet naar Israël zelf. Voor Israël is dat belangrijk om te kunnen blijven bestaan als Joodse staat. Een aanzienlijk deel van de Palestijnen wil dat het recht op terugkeer gehandhaafd blijft. Ook eist Netanyahu dat de Palestijnen Israël erkennen als staat voor de Joden, maar de Palestijnen peinzen daar niet over.

Vervolgens blijft Jeruzalem een heikel punt. Palestijnen willen van Oost-Jeruzalem hun hoofdstad maken en daar soevereiniteit hebben. Het blijft tot dusver volslagen onduidelijk hoe in dit geval Jeruzalem een open stad kan blijven.

Een andere zaak die stemt tot pessimisme is de ernstige verdeeldheid van de Palestijnse politiek. De grootste Palestijnse partij, Hamas, is tegen onderhandelingen met Israël en tegen het bestaan van die staat. Israëli’s vrezen dat na terugtrekking Hamas zal trachten de macht in de Palestijnse staat over te nemen.

In Israël zelf biedt de rechtse regeringscoalitie de premier weinig bewegingsruimte. Nu klinkt er nog geen openlijke kritiek op Netanyahu, maar dat zal veranderen zodra hij concrete concessies wil doen aan de Palestijnen.

Over ruim drie weken wacht al de eerste beproeving. Op 26 september loopt namelijk de beperkte bouwstop in de nederzettingen af die de Israëlische regering voor tien maanden afkondigde. Abbas heeft gezegd dat hij met de besprekingen stopt als Israël de bevriezing van de huizenbouw in de nederzettingen niet verlengt.