De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Hillary Clinton, heeft de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en Abbas uitgenodigd voor de herlancering van de vredesbesprekingen op 2 september. Deze hebben achttien maanden stilgelegen.

Israël en de Palestijnen begonnen in 1991 in Madrid met het vredesproces. Dit raakte in 1993 en daarna in een stroomversnelling met de Osloakkoorden. Beide partijen hebben diverse verdragen gesloten, maar tot een allesomvattend vredesakkoord is het nog nooit gekomen. Voor de Israëliërs was het Palestijnse terrorisme het belangrijkste struikelblok, voor de Palestijnen de uitbreiding van de Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Palestijnen willen daar en in de Gazastrook hun staat oprichten.

Op 25 november vorig jaar besloot de regering van Netanyahu een beperkte bouwstop van tien maanden af te kondigen in de nederzettingen. Deze was bedoeld om de Palestijnen te bewegen terug te keren naar de onderhandelingstafel. Rechts in zijn achterban wil dat Israël de bouwstop opheft.

Prof. Yisrael Eldad, Knessetlid voor de rechtse Nationale Unie, zou het liefste zien dat Israël eind volgende maand volop gaat bouwen in de nederzettingen. Dat is volgens hem hard nodig om de bouwachterstand te compenseren. Hij denkt echter dat de regering weliswaar zal zeggen dat de bouwstop voorbij is, maar dat ze geen nieuwe bouwprojecten zal goedkeuren. Bouwvakkers zullen alleen met huizen starten waarvoor al bouwvergunningen werden afgegeven. Dat zijn er naar zijn schatting 400 tot 500.

Dr. Yossi Beilin, oud-minister en ex-Knessetlid voor de linkse Meretz en een van de architecten van het Osloproces, verwacht een dergelijke scenario. Volgens Beilin zal de bouwstop na 26 september officieel zijn afgelopen, maar in de praktijk zal er niet of nauwelijks worden gebouwd. „Of de Palestijnen dat accepteren, is zeer de vraag. Als beide partijen het oneens zijn over het niveau van de bevriezing, zal dat leiden tot spanningen. Dat is heel slecht voor de onderhandelingen. Misschien zullen die dan zelfs stoppen.”

Netanyahu is volgens hem „noch oorlogszuchtig, noch enthousiast over vrede.” Hij zal bereidheid tonen om over vrede te praten om vervolgens de andere partij de schuld te geven van een mislukking.

Beilin gelooft dat beide partijen moeten praten op basis van een bestaand vredesplan. In dat geval kan het proces binnen een paar maanden worden afgerond. Dat kan het Clintonplan of het Genèveakkoord zijn. Beide plannen voorzien in een Palestijnse staat naast Israël en een compromis over Jeruzalem.

De uitvoering van het plan moet volgens Beilin in fasen plaatsvinden. Voor landruil of een corridor tussen de Gazastrook en de Westoever bijvoorbeeld is het te vroeg. Hamas weigert het bestaansrecht van Israël te erkennen en af te zien van geweld. Palestijnen zullen in ruil voor land dat Israël op de Westoever annexeert, grondgebied van Israël naast de Gazastrook krijgen. Maar zolang daar de radicaalislamitische Hamas de dienst uitmaakt, kan Israël niets geven.

Ook de tweede fase van de uit 2003 daterende routebeschrijving naar vrede kan als uitgangspunt dienen. Deze bepaalt dat de Palestijnen een Palestijnse staat binnen tijdelijke grenzen krijgen. Palestijnen willen niet horen over voorlopig grenzen, omdat ze vrezen dat het daarbij zal blijven. Dat zou betekenen dat hun staat kleiner wordt dan ze hadden gehoopt.

Netanyahu heeft gezegd eerst over veiligheid te willen praten en pas daarna over grenzen. Maar Beilin denkt dat dat geen zin heeft. Als de partijen niet weten waar de grenzen komen te liggen, kunnen ze onmogelijk veiligheidsvoorwaarden vaststellen.

Prof. Arieh Eldad gelooft dat Beilin streeft naar „zelfmoord in fasen.” „We hebben negentien jaar lang geprobeerd een compromis te vinden. Elke mislukking eindigde in een bloedbad. Dit zal een nieuw bloedbad betekenen.” Eldad, die tevens hoofd is van de afdeling plastische chirurgie in het academisch Hadassahziekenhuis in Jeruzalem, verwijt Beilin een foute diagnose te stellen. Het conflict met de Palestijnen is volgens hem niet territoriaal, maar religieus van aard. „Men stopt een religieuze oorlog niet door het trekken van een lijn op een kaart”, zegt hij. „Moslims geloven dat dit moslimland is waar ze geen compromis over mogen sluiten. De oplossing van Beilin is niet relevant voor dit conflict.”

Eldad is ervan overtuigd dat de Palestijnen een eigen staat nodig hebben. Maar die moeten ze volgens hem verwezenlijken in Jordanië. Hij denkt dat dat ook beter is voor Jordanië zelf. Een Palestijnse staat op de Westoever zal „binnen minder dan een week tot drie maanden” veranderen in een Hamasstaat, die de stabiliteit van Jordanië in gevaar brengt.

Beilin zegt geen filosoof te zijn en niet te willen praten over de vraag of het conflict religieus of cultureel is. „Als we het erover eens worden dat het een religieus conflict is, wat gaan we dan doen? Naar Madagaskar verhuizen? Het is irrelevant voor mij. We bevinden ons in een andere fase. Er is een wereld die nu gelooft in een tweestatenoplossing. Aan de andere zijde bevinden zich mensen zoals wij. Het zijn niet onze vijanden, maar onze buren. Sommigen van hen zijn onze vijanden, zoals sommigen van ons vijanden van hen zijn. Maar over het algemeen spreken we over mensen die we vele jaren kennen en met wie we een interessante economische relatie hebben opgebouwd.”

De Arbeiderspartij (links van het centrum) maakt deel uit van de regeringscoalitie van Netanyahu. Daar is niet iedereen in de partij gelukkig mee. Een van de ‘rebellen’, Ophir Pines-Paz, stapte in januari zelfs uit de Knesset omdat hij geloofde dat de Arbeiderspartij haar principes had verloochend. Zijn plaats werd ingenomen door dr. Einat Wilf, een rijzende ster in de partijgelederen.

Volgens Wilf hoeft haar partij nu geen besluit te nemen over de vraag om wel of niet in de regering te blijven. Nu immers beginnen de vredesonderhandelingen. Ze verwacht dat de regering op 26 september zal verklaren dat de bouwstop is afgelopen. De bureaucratie is echter in staat verdere bouw te blokkeren. Daardoor zal er van de uitbreiding van de nederzettingen in de praktijk niets terechtkomen.

Mocht er toch een duidelijke verklaring komen dat Israël nieuwe huizen zal bouwen in de nederzettingen, dan wil dat nog niet gelijk zeggen dat de Arbeiderspartij uit de coalitie stapt. Dat zal alleen gebeuren als volgens de Arbeiderspartij het succes van het vredesproces afhangt van deze kwestie. Wilf rekent zichzelf namelijk tot „sceptisch links.” Links is volgens haar na de tweede intifada, die in 2000 uitbrak, en de golf terreuraanslagen die daarop volgde, „gedesintegreerd.” De „sceptisch linksen” weten niet precies wat de oplossing is. Ze zijn voor de verdeling van het land, omdat daarmee het voortbestaan van de Joodse staat kan worden gered. Maar ze zijn er niet zeker van of dit snel kan geschieden. Mogelijk is namelijk ook het verzet onder de Palestijnen tegen een eigen Joods thuisland een factor die leidt tot het voortduren van het conflict.