In februari schoven ze aan voor een gezamenlijk diner en anderhalve week geleden bezochten ze samen een voetbalwedstrijd van het Nederlands elftal. De verkering tussen Balkenende en Bos leek langzaam maar zeker uit te groeien tot een hechte relatie. Het was het Centraal Planbureau (CPB) dat de ontluikende liefde binnen de kortste keren deed bekoelen tot beneden het vriespunt.

Het financieel akkoord dat CDA en PvdA vorige week bereikten, was een knap staaltje werk van de informateurs Donner en Leijnse. Het pakket bood voor elk wat wils. Het CDA kreeg zijn begrotingsevenwicht in 2007 en de PvdA zijn investeringen in veiligheid, zorg en onderwijs.

Nadat het planbureau de plannen had doorberekend, werd echter duidelijk dat het akkoord bij lange na niet zou brengen wat de partijen beoogden. Een begrotingsevenwicht zou er niet komen en ook de groei van economie en werkgelegenheid viel volgens de rekenmeesters van het CPB bitter tegen.

Er zat dus weinig anders op dan een nieuwe oefening te organiseren in geven en nemen. Maar dit keer waren de messen extra scherp geslepen. Balkenende zag aankomen dat zijn partij het gewenste begrotingsevenwicht in 2007 zou moeten loslaten maar daar diende dan wel een forse concessie van de PvdA tegenover te staan. En Bos stond onder zware druk vanuit de eigen gelederen. Kopstukken, zoals FNV-leider De Waal en Stekelenburg, hadden zich in honende bewoordingen uitgelaten over het financieel akkoord.

Om de patstelling te doorbreken, timmerden Donner en Leijnse een compromisvoorstel in elkaar waarbij het CDA genoegen moest nemen met een begrotingstekort in 2007 van 0,2 procent en de PvdA met een miljard euro minder voor zorg, onderwijs en veiligheid. Wat dan overbleef, was een bedrag van 2 miljard euro aan extra bezuinigingen. De gedachte was dat Balkenende en Bos daar wel uit konden komen.

Het bleek een niet te nemen hobbel. Bos vond dat hij meer dan voldoende had ingeleverd en hield -hierin gesterkt door zijn fractie- voet bij stuk. En Balkenende gaf aan dat hij tot het uiterste was gegaan. De onderhandelingen werden afgebroken in een ijzige sfeer. De formatie was vastgelopen. Een breuk leek op handen. Zo was gisterochtend de stand van zaken.

Omstanders verbaasden zich erover dat zo’n betrekkelijk gering bedrag van 2 miljard euro zo veel verwijdering teweeg kon brengen. Informateur Donner noemde het zelfs „onverantwoord” om de formatie van een CDA/PvdA-kabinet te staken omwille van zulke kleine meningsverschillen.

Dinsdag werd in de loop van de dag echter duidelijk dat er meer aan de hand is. In PvdA-kringen blijkt grote irritatie te zijn ontstaan over de „arrogante” houding van het CDA. „De christen-democraten zullen moeten aanvaarden dat er sprake is van twee gelijkwaardige partners”, zo herinnerde Bos zijn politieke tegenvoeters aan de verkiezingsuitslag. „Het lijkt wel of we iedere keer examen bij het CDA moeten komen doen”, klaagde een gekrenkte Klaas de Vries.

Binnen de PvdA-fractie leeft het gevoel dat het CDA weinig fiducie heeft in de financiële betrouwbaarheid van de sociaal-democraten. „We krijgen iedere keer te horen dat we geen nee mogen zeggen tegen de voorstellen van de informateurs”, luidt al langere tijd de kritiek op het CDA.

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het CDA bij die verwijten niet direct de handen in onschuld kan wassen. Balkenende heeft er van meet af aan geen geheim van gemaakt dat hij het liefst met de VVD in zee zou zijn gegaan. Uitvoering van het strategisch akkoord had zijn grote voorkeur. Het waren de kiezers die hem dwongen bij Bos aan te schuiven.

Daar komt bij dat het gezicht van het CDA niet alleen wordt gevormd door Balkenende. Ondanks zijn voorliefde voor de VVD heeft hij binnen de PvdA-fractie redelijk wat krediet opgebouwd. Dat geldt echter niet voor de man direct achter hem, vice-fractievoorzitter Maxime Verhagen. Die staat bekend als een socialistenhater. Zijn sympathie voor de PvdA kan in een vingerhoedje. Dat straalt hij publiekelijk uit, wat steeds meer ergernis wekt bij Bos en de zijnen.

Een andere bron waaruit de PvdA-fractie haar huidige weerstand put, is de kritiek van economen op het CDA. De afgelopen dagen hebben steeds meer economen de fixatie van de christen-democraten op het terugdringen van het begrotingstekort als te star en dogmatisch betiteld. Er is zelfs nauwelijks een econoom van naam te vinden die het met het CDA eens is.

Bovendien deinzen steeds meer PvdA’ers terug voor de rigoureuze bezuinigingen die de komende jaren moeten worden doorgevoerd. Leuke dingen voor de mensen zijn er voorlopig niet bij. Tijdens paars zijn alle meevallers „verjubeld.” De tering naar de nering zetten gaat sociaal-democraten van oudsher slecht af, wetend dat juist hun kiezers daar niet van gecharmeerd zijn.

Of het nog goed komt, hangt nu voor een belangrijk deel af van de overtuigingskracht en vindingrijkheid van de formateurs. In CDA-kring wordt al weer driftig gestudeerd op alternatieven. Zelfs een coalitie met VVD, LPF en CU zou als optie zijn genoemd. Zalm heeft echter al laten weten dat hij niet staat te popelen. Hij wil eerst weer kiezers terug. In dat licht is een vechtkabinet van CDA en PvdA voor hem een wenkend perspectief.