De weg naar Derbent laat de sporen zien van het onrustige Dagestan. De twee uur durende busrit van de Dagestaanse hoofdstad Machatsjkala naar de eeuwenoude stad aan de Kaspische Zee is er een langs politieposten; kleine bunkers langs de weg. Achter de zwart-witte betonnen muren hebben agenten zich verschanst. Bij een rotonde in Derbent staan politiemannen met camouflagepakken en bivakmutsen. Ze houden hun machinegeweren strak voor hun borst.

Wraak

Derbent is een van de strijdtonelen in de onrustige Noord-Kaukasische deelrepubliek Dagestan. Radicale moslimgroeperingen streven in dit gebied naar een islamitische staat. Begin mei vond bij het treinstation in Derbent een aanslag plaats, waarbij één persoon omkwam en zes gewonden vielen.

Het is een strijd die zich soms naar buiten de Kaukasus verplaatst. Uit Dagestan kwamen de twee vrouwelijke zelfmoordterroristen die eind maart in de Moskouse metro twee aanslagen pleegden. Daarbij vielen veertig doden. De twee worden Zwarte Weduwen genoemd – vrouwen die namens moslimextremisten wraak nemen omdat hun man, zoon of broer door de Russische veiligheidsdienst is gedood.

Chadizjat Sjafijeva (32) uit Derbent raakte vorig jaar haar 39-jarige echtgenoot Sirasjoetdin Sjafijev kwijt. De Russische veiligheidsdienst FSB, de vroegere KGB, ontvoerde hem op een ochtend in september, vertellen zijn twee broers Aboemoeslim (37) en Mohammad (31) op een terras in het centrum van Derbent.

Sjafijeva blijft achter in de auto. Ze geeft haar verhaal niet prijs aan een onbekende.

Sirasjoetdin had die ochtend zijn kinderen naar school gebracht, blikt Aboemoeslim terug. Bij zijn thuiskomst in Derbent blokkeerden auto’s zonder nummerbord de weg. Gemaskerde mannen haalden Sirasjoetdin uit zijn auto en stopten hem in een andere auto. Ze identificeerden zich niet en reden weg. Getuigen zijn er genoeg. Mohammad laat een foto zien van het moment waarop zijn broer wordt ontvoerd.

Vreedzaam

Aboemoeslim is het meest aan het woord. Sinds de ontvoering hebben de twee broers nooit meer wat van Sirasjoetdin vernomen. Ze weten niet waar hij verblijft en hoe het met hem is. „Misschien leeft hij, misschien ook niet. Hij zit wellicht in een kamp. Ergens in Rusland. Niemand weet het.”

In hun zoektocht hebben ze zich gericht tot president Dmitri Medvedev, premier Vladimir Poetin, de politie en de veiligheidsdienst FSB in Moskou. Het enige antwoord dat ze krijgen, is: Dit is niet onze zaak, jullie moeten in Dagestan zijn, bij de procureur. „Maar die geeft uit angst voor de FSB geen commentaar”, zegt Aboemoeslim verbeten.

Officieel hebben ze nooit gehoord waarom hun broer is meegenomen. Via via hebben ze begrepen dat hij volgens de veiligheidsdienst banden had met moslimextremisten. „Maar de FSB heeft geen bewijzen laten zien”, verklaart Aboemoeslim.

Sirasjoetdin heeft nooit contact gehad met militanten, beweren de twee broers stellig. Dat geldt tevens voor henzelf. Eendrachtig en vastberaden zeggen ze: „Absoluut nul. Wij zijn vreedzame mensen. We werken als kledingverkoper op de markt in Derbent. Dat deed Sirasjoetdin ook.”

Toch houdt de veiligheidsdienst hen in de gaten, merken Aboemoeslim en Mohammad. „De FSB volgt ons, weet waar we wonen en luistert onze telefoons af.” Ze tonen zich niet bang voor wat eventueel gaat komen: „Wat gebeurt, dat gebeurt.”

Kinderen

De broers zeggen niets tegen Rusland te hebben, maar wel tegen de wetteloosheid die er in de Russische Kaukasus heerst. Het is het eigengereide optreden van de veiligheidsdienst dat de twee frustreert. Ze vinden dat de FSB ongemoeid zijn gang kan gaan door vermeende terroristen te ontvoeren en te doden. Aboemoeslim en Mohammad vragen zich af of twee vrouwen uit Dagestan inderdaad de aanslagen in Moskou hebben gepleegd. Ze wijzen de FSB aan als mogelijke schuldige. „Zo krijgt de veiligheidsdienst carte blanche om moslims aan te pakken.”

Want dat Moskou van moslims af wil, is voor de twee broers duidelijk. Terwijl het aantal Russen afneemt, komen er steeds meer moslims bij. „Ze zijn bang dat de moslims Rusland gaan overnemen.” De harde aanpak is de oorzaak van aanslagen in en buiten de Kaukasus, menen de twee. „Hoe harder de FSB hier optreedt, des te meer agressie het oproept.”

Na een halfuur stapt Sjafijeva toch uit de auto. Ze heeft haar vriendin en buurvrouw Farida Achmedova (25) bij zich. Achmedova’s 34-jarige man overleed na te zijn ontvoerd door de Russische veiligheidsdienst. Hij en Sirasjoetdin gingen met elkaar om. Zwijgzaam nemen de twee vrouwen tussen de broers plaats. Ondanks dat ze hun man kwijt zijn, zullen ze geen aanslagen plegen, weet Aboemoeslim met zekerheid te zeggen. „Ze hebben allebei drie kinderen op te voeden.”

Regio vol problemen

Ze trekken de bossen in. Zo noemen de inwoners van Dagestan de jonge mannen die zich aansluiten bij moslimextremisten. Die laatsten proberen te profiteren van de onvrede onder de bevolking. Onvrede die niet alleen voortkomt uit wetteloosheid, maar ook uit de slechte economische omstandigheden en corruptie. Met als gevolg vrijwel elke dag een aanslag in Dagestan.

Dagestan, ”land van bergen”, geldt als een van de armste regio’s van Rusland. Het werkloosheidspercentage ligt rond de 20. Oud-Sovjetleider Michail Gorbatsjov vernietigde de wijnvelden, de trots van de Noord-Kaukasische deelrepubliek, tijdens zijn antialcoholcampagne in de jaren tachtig. Na de val van de Sovjet-Unie stortte de plaatselijke industrie in elkaar. Jonge Dagestanen hebben weinig uitzicht op werk. Ze raken gefrustreerd en zien de radicale islam als enige uitweg.

Corruptie is overal zichtbaar in Dagestan. Zelfs voor Russische begrippen is de corruptie hier ongekend hoog. Een eigen bedrijf opzetten is een zware opgave voor jonge ondernemers. Bij een bank kunnen ze een lening afsluiten tegen 5 procent rente, maar de desbetreffende bankmedewerker wil ook een graantje meepikken, dus komt er nog eens 40 procent bovenop. Anders wordt de lening niet verstrekt. Zonder eigen kapitaal of hulp van vrienden zit een eigen bedrijf er voor hen niet in. De teleurstelling is des te groter.

Moskou treedt hard op tegen moslimmilitanten. Ook na de metroaanslagen klonk vanuit het Kremlin de bekende oorlogsretoriek. Tegelijkertijd wijst de Russische president Dmitri Medvedev op de noodzaak van sociaaleconomische veranderingen in Dagestan en bindt hij de strijd aan met corruptie. De president benoemde in januari voor de gehele onrustige Noordelijke Kaukasus –ook Ingoesjetië en Tsjetsjenië worden geconfronteerd met geweld– een speciale gezant, Alexander Chloponin. Een man met ervaring uit het bedrijfsleven. Hij noemt de problemen in de regio „niet onoplosbaar.” De toekomst zal uitwijzen of hij gelijk heeft.