Na het vernietigende bombardement op Rotterdam móét Nederland het hoofd wel in de schoot leggen. Capitulatie voor de Duitse bezetter is het enige dat rest. En dus is heel Nederland na 15 mei 1940 bezet gebied. Héél Nederland? Nee, toch niet.

Het is een zelfs nu nog vrij onbekende episode uit die eerste meidagen van 1940. Hoewel Nederland capituleert, gaat de oorlog in Zeeland onverminderd door. Franse troepen, via Duinkerken in Vlissingen aangeland, gaan tot het uiterste in een poging de Duitse opmars te stuiten.

De Fransen slagen erin de Waffen-SS, de geharde Duitse stoottroepen, bij de Sloedam tot staan te brengen. De nauwe landverbinding tussen Zuid-Beveland en Walcheren is het toneel van hevige gevechten.

De dan 11-jarige Middelburger J. H. E. Witte weet zich die dagen nog scherp voor de geest te halen. „Op 15 mei, de dag van de capitulatie, klonk bij ons het luchtalarm. We doken de kelder in. Een neerstortende Duitse bommenwerper, beschoten door Frans luchtafweergeschut, ontdeed zich boven Middelburg van zijn bommen. Eén ervan viel voor ons huis neer. Dat gillende, angstaanjagende gefluit, die knal; ik zal het nooit vergeten.”

Als het gezin Witte veilig uit de kelder komt, blijkt de ravage groot. De complete voorgevel is weggevaagd. De woning aan de Kousteensedijk is zo ernstig beschadigd dat besloten wordt elders onderdak te zoeken.

Dankzij een bevriende conciërge kan het gezin terecht in de kelders van het Oost-Indisch Huis, een complex van de voormalige Verenigde Oost-Indische Compagnie. Ze zijn er niet de enigen, hoewel al op 14 mei het grootste deel van de Middelburgers op last van de burgemeester is geëvacueerd naar omliggende dorpen.

Twee dagen later staat Witte te midden van een aantal andere ontheemden voor het VOC-gebouw in de zon, als hij een eskader Duitse bommenwerpers ziet naderen. „Opnieuw klonk het luchtalarm. Eenmaal in de kelder weer dat gefluit. Boven onze hoofden hoorden we meerdere bommen ontploffen.”

Het blijkt de opmaat te zijn voor wat door de Middelburgers het ”vergeten” bombardement wordt genoemd. De Duitsers, in hun opmars gestuit bij de Sloedam, openen met artillerie en luchtbombardementen het vuur op Middelburg.

Het geweld moet dienen als pressiemiddel om het Franse verzet te breken. Een tactisch bombardement dus, hoewel er zijn die dat in twijfel trekken. In de stad blijken hoegenaamd geen geallieerden aanwezig te zijn. Dat maakt het bombardement uit militair oogpunt zinloos.

Hoe dan ook, als in de vroege avond van de 17e mei de Duitsers hun beschietingen staken, staat de stad in brand. Dat ziet ook de 11-jarige Witte. „Nadat de eerste bommen waren gevallen, zijn we uit de kelder van het VOC-complex gekropen. Het gebouw stond toen al in brand. We zijn de stad uit gevlucht. Een eindje buiten Middelburg zijn we langs een boerenwegje in het gras gaan zitten.”

Terwijl achter hem zijn geboorteplaats in vlammen lijkt op te gaan, zijn een Duitse en een Franse jager boven hem in een hevig luchtgevecht gewikkeld. „Nog zo’n tafereel om nooit te vergeten. De Fransman werd geraakt en stortte vlak bij ons neer. De piloot wist zich met z’n parachute in veiligheid te brengen.”

Het gezin Witte brengt de nacht op het open veld door. Van slapen komt weinig. „Het leek of heel de horizon brandde, zo breed als je kijken kon was er vuur. Steeds was er die angst dat ons huis ook ten prooi zou vallen aan de vlammen. Tegen middernacht zagen we de het bovenste deel van de Lange Jan instorten, onvergetelijk.”

De imposante Abdijtoren is niet het enige historische monument dat verloren gaat. Het middeleeuwse hart van Middelburg is door de bommen en de daaropvolgende vuurzee in één keer verdwenen. In totaal zijn zo’n 600 panden vernield en raken 800 inwoners dakloos.

Dankzij het advies van burgemeester Van Walré de Bordes om de stad te ontruimen is Middelburg vermoedelijk groter leed bespaard gebleven. ‘Slechts’ 22 burgers komen om.

Heel langzaam komt het leven daarna weer op gang, herinnert Witte zich. In de stad verrijzen tientallen houten noodwinkels. „De Duitsers confisqueerden alle vrachtwagens om het puin af te voeren naar het vliegveld bij Vlissingen. We waren nu ook bezet gebied geworden.”

Vanaf vandaag staan in Middelburg tal van activiteiten op het programma die het vergeten bombardement op de stad weer voor het voetlicht moeten brengen. Zo zijn er onder meer herdenkingsbijeenkomsten, exposities, boekpresentaties en een symposium.

Al die aandacht is goed, zegt Witte. „Het bombardement op Rotterdam was groter en heeft veel meer slachtoffers geëist. Maar dat hier in Zeeland de oorlog gewoon doorging, is bij velen onbekend.”

Dit is het slot van een zesdelige serie over de Duitse aanval op Nederland, 70 jaar geleden.

De internationale oorlogssituatie rond 17 mei 1940:

16 MEI: De Joodse kunsthandelaar Jaques Goudstikker (42) overlijdt doordat hij in het ruim van een vrachtschip valt. Met het schip ontvlucht hij Nederland. Goudstikker heeft een notitieboekje bij zich waarin al zijn eigendommen staan genoteerd. Na de oorlog ontstaat een jarenlang proces over het eigendomsrecht van de schilderijen.

17 MEI: De 84-jarige Philippe Pétain wordt vicepremier van Frankrijk. In de Eerste Wereldoorlog speelt hij een grote rol in de strijd tegen de Duitsers. Na de val van Frankrijk in de Tweede Wereldoorlog werkt hij juist met de Duitsers samen. Na de oorlog wordt hij ter dood veroordeeld, maar uiteindelijk krijgt hij een levenslange gevangenisstraf.

20 MEI: Duitsland stelt een militair bestuur aan in Nederland. De leiding is tijdelijk in handen van Alexander von Falkenhausen, die in juli 1944 betrokken is bij de mislukte moordaanslag op Hitler. Op 29 mei komt er een burgerlijk bestuur en wordt de Oostenrijker Arthur Seyss-Inquart rijkscommissaris voor de bezette Nederlanden. Seyss-Inquart krijgt na de oorlog de doodstraf. Hij wordt opgehangen.