Dinsdag werd op de algemene begraafplaats in Nijkerk een monument onthuld ter herinnering aan deze gebeurtenis.Vorige week dinsdag kreeg oud-huisarts Henk Schreuder, uit handen van burgemeester Renkema, de erepenning van de gemeente Nijkerk voor zijn verdiensten in deze tijd.

Schreuder was 29 jaar toen hij in 1944 in Nijkerk een noodziekenhuis oprichtte en niet veel later een noodopvang voor mensen op hongertocht. Niet alleen medische vraagstukken, maar vooral de organisatie van dit alles kostte hem de nodige hoofdbrekens. „Zo’n noodziekenhuis kun je wel opzetten, maar om het draaiende te houden is nog een heel punt”, herinnert Schreuder zich. Zo moesten er matrassen worden gemaakt. Die werden gevuld met haverkaf. Schreuder: „Dat lag lekker, hoor.”

Verpleegsters

Voor de diverse locaties van het ziekenhuis waren onvoldoende verpleegsters aanwezig. Er waren er maar een paar uit Arnhem meegekomen. Schreuder vroeg daarom de voorzitsters van de gereformeerde en de hervormde meisjesverenigingen of zij meisjes in hun gelederen wilden ronselen. Die konden dan helpen bij het verplegen van de zieken. Later gebeurde datzelfde voor hulp in het noodhotel.

Ondertussen organiseerden de kerken zelf ook allerlei activiteiten voor de Arnhemse evacués. Ze belegden koffieochtenden – voor zover er nog surrogaatkoffie te krijgen was. Rooms-katholieken onder hen konden een kaartje leggen bij de parochie.

Kraamvrouwen

Bij nacht en ontij moesten Schreuders assistenten kraamvrouwen ophalen. Dat gebeurde op een bakfiets waarop een brancard was gemonteerd. Een van die assistenten was Jan van de Mast, evenals Schreuder onlangs onderscheiden met de erepenning van de gemeente Nijkerk. Op de avond van de onderscheiding overleed hij.

Voor zijn overlijden haalde Van de Mast herinneringen op aan het laatste oorlogsjaar. Vooral die ene keer dat hij midden in een strenge winternacht een kraamvrouw uit het buitengebied moest halen, stond Van de Mast nog goed bij. Halverwege de terugweg kreeg hij een lekke band. Van de Mast: „Ik wist dat halverwege een fietsenmaker zat. Dus ik sjouwde en ik sjouwde door de sneeuw. Het was bitterkoud. Ik hoorde de vrouw helemaal niet. „Het kindje komt!” riep ze op een gegeven moment.”

Kindje

Van de Mast arriveerde bij de fietsenmaker, waar pas na een tijdje werd opengedaan. „Als er ’s nachts geklopt werd, dachten de mensen: „Dat is mis, dat zijn Duitsers.” Toen heb ik meegeholpen om, zal ik zeggen, de kleding naar beneden te doen. Het kindje viel tussen de benen uit. Het was al geboren.”

Noodhotel

Ook de organisatie rond het noodhotel was ingewikkeld. In het gebouw Volksheil, tegenover een van de locaties van het noodziekenhuis, zette Schreuder een onderkomen voor 600 mensen op, vrouwen en mannen uiteraard gescheiden. Schreuder: „’s Nachts ging ik kijken hoe ’t liep en dan schrok ik altijd. Soms was er helemaal geen licht meer en trapten die mensen op elkaar. Ook hadden ze zo’n dorst dat ze de emmers die ik voor de brandweer had neergezet in een mum van tijd leegdronken.”