Op 1 mei is het vijftig jaar geleden dat de Sovjet-Unie boven haar grondgebied een Amerikaans U-2-spionagetoestel neerhaalde. De verhouding tussen beide grootmachten werd hierdoor ijziger dan nooit tevoren.De twee weken na de vlucht geplande topconferentie in Parijs tussen Amerika, Engeland, Frankrijk en Rusland, met op de agenda de precaire situatie rond West-Berlijn en overleg over nucleaire wapens, gaat vanwege het U-2-incident niet door. President Chroesjtsjov van de Sovjet-Unie verwacht van de Amerikaanse president Eisenhouwer excuses voor het bespioneren. Maar die weigert dat, waarop Chroesjtsjov nog voor de opening van de conferentie kwaad vertrekt.

Gary Powers kiest op 1 mei 1960 vanuit Pakistan in een Lockheed U-2 het luchtruim voor een vlucht van 6000 kilometer naar Bodö in Noorwegen. Geplande vluchtduur: negen uur, waarvan zeven uur boven de Sovjet-Unie. De eenmotorige onbewapende U-2 kan op 21 kilometer hoogte vliegen. Uitgerust met camera’s die ontworpen zijn door Edwin Land, uitvinder van de Polaroidcamera, kunnen van die afstand haarscherpe foto’s worden gemaakt. Het in kaart brengen van mogelijke raketinstallaties is derhalve geen probleem.

Powers (30) is oorspronkelijk luitenant-vlieger van de Amerikaanse luchtmacht (USAF). Sinds vier jaar staat hij als burger op de loonlijst van de inlichtingendienst CIA. De USAF onderhoudt de toestellen, maar draagt niet de verantwoordelijkheid voor de vluchten. Die ligt bij de CIA, die daartoe rechtstreeks rapporteert aan de politieke top in Washington. President Eisenhower wil „geen provocatie van geüniformeerde vliegers boven Rusland.” Voor de buitenwereld zijn de U-2’s eigendom van de lucht- en ruimtevaartorganisatie NASA, met als taak het verrichten van onderzoek naar weerpatronen.

Met U-2’s zijn al tientallen spionagevluchten boven Rusland uitgevoerd. Amerika weet dat de Sovjets elke U-2 met radar volgen. Chroesjtsjov protesteert al ruim drie jaar tegen deze schending van de soevereiniteit van de Sovjet-Unie. Overigens zonder er veel ruchtbaarheid aan te geven.

Chroesjtsjov wil de vluchten niet publiek maken omdat hij anders voor zijn eigen volk impliciet aangeeft er niets tegen te kunnen doen. De Amerikaanse regering is niet echt bezorgd dat de Sovjets een U-2 kunnen neerschieten. Algemeen is de gedachte dat als er een U-2 verloren gaat, het toestel vanwege de fragiele structuur compleet zal desintegreren en dat de piloot een ongeval nooit kan overleven. Spionage kan door de Russen dan niet op overtuigende wijze worden bewezen.

Rond 1959 geeft Chroesjtsjov aan dat zijn land „raketten bouwt met de snelheid waarmee worstjes worden gemaakt.” Via verkenningen met U-2’s wordt daarvoor echter geen bewijs gevonden. In Amerika brengt dat enige stabiliteit in de nerveuze relatie tussen beide landen. Powers’ vlucht brengt daarin snel verandering. Boven Sverdlovsk hoort Powers een „doffe klap.” Het vliegtuig schokt hevig en een oranje vuurbal verlicht de cockpit en de lucht. De vleugels breken af en de U-2 tolt naar beneden. Met veel moeite kan Powers uit het vliegtuig komen en met behulp van zijn parachute ongedeerd landen. Grote delen van het toestel komen zonder veel schade aan de grond. Het blijkt dat achter de U-2 een raket is ontploft en dat het toestel door de schokgolf daarvan is verongelukt.

Chroesjtsjov protesteert nu fel in het openbaar. Eisenhouwer zegt dat hij niets van een spionagevlucht weet. „Het is een meteorologische vlucht waarbij de piloot blijkbaar uit de koers is geraakt.” Die leugen, ingegeven door de aanname dat de piloot dood is, brengt Eisenhouwer in een zeer lastig parket. Later geeft Eisenhouwer de spionagevlucht toe, en ook dat hij daartoe persoonlijk opdracht heeft gegeven.

Gary Powers krijgt tien jaar gevangenisstraf, maar wordt na achttien maanden uitgewisseld tegen een Russische topspion. Eisenhouwer heeft er in 1960 als Republikein al twee presidents­termijnen opzitten en is niet meer verkiesbaar. Richard Nixon doet dat jaar een gooi naar het presidentschap, maar legt het nipt af tegen de Democraat John F. Kennedy. Verschillende historici wijten dat verlies aan de slechte regie van de U-2-affaire door Eisenhouwer.

Chroesjtsjov zegt later dat hij Powers pas na de verkiezing vrijliet om die geste niet ten gunste van Nixon te laten komen. In augustus 1961 wordt de Berlijnse Muur gebouwd. Het jaar daarna zet de stationering van Russische raketten in Cuba de verhouding tussen Amerika en Rusland opnieuw op scherp.