Onderzoek naar religie en moraal onder 25.000 Afrikanen in 19 landenHet is misschien even schrikken voor de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma, maar driekwart van de Zuid-Afrikanen kwalificeert polygamie als „moreel verwerpelijk.” Zomaar een van de uitkomsten van het grootscheepse onderzoek dat het Pew Forum, een onderdeel van het Pew Research Center, tussen december 2008 en maart 2009 in Afrika onder de Sahara uitvoerde.

Nog een uitkomst is dat meer dan 60 procent van de Afrikaanse christenen verwacht dat Jezus nog tijdens hun leven zal terugkomen. Tegelijkertijd verwacht ruim de helft van de Afrikaanse moslims het herstel van het kalifaat nog mee te maken: de wereldwijde moslimstaat onder leiding van een kalief, de plaatsvervanger van profeet Mohammed.

Om niet meer te noemen: in heel Afrika beneden de Sahara woont ruim 75 procent van de bevolking wekelijks een godsdienstoefening bij. In een land als Nigeria gaat zelfs 87 procent ten minste één keer per week naar kerk of moskee, en nog eens 6 procent maandelijks of jaarlijks.

Het zijn conclusies die een eeuw geleden nog ondenkbaar waren geweest. Terwijl rond 1900 moslims en christenen in Afrika slechts kleine minderheden vormden, rekent momenteel zo’n 90 procent van de bevolking zich tot een van de religies.

Het noorden van Afrika is overwegend islamitisch geworden en het zuiden voornamelijk christelijk. Het overgangsgebied loopt ongeveer in het midden van het continent, ruwweg van Somalië in het oosten tot Senegal in het westen. In dit grensgebied levert de relatie tussen aan-hangers van beide godsdiensten geregeld spanningen op. Dat gegeven vormde de belangrijkste aanleiding voor het Amerikaanse onderzoek.

Interessant is dat uit de verzamelde gegevens blijkt dat de meeste Afrikanen behoorlijk tolerant tegenover andere godsdiensten staan. Moslims zijn over het algemeen van mening dat christenen tolerant, eerlijk en respectvol jegens vrouwen zijn, terwijl christenen deugden zoals vroomheid en eerlijkheid toeschrijven aan hun moslimsbroeders. Bovendien vindt een grote meerderheden van beide groepen dat andersgelovigen de ruimte moeten krijgen.

Er bestaan echter ook bronnen van spanning. Christenen blijken vaker negatief over moslims te denken dan andersom.Slechts in twee landen denkt een meerderheid van de christenen voornamelijk positief over moslims, terwijl in vrijwel alle onderzochte landen moslims overwgend positief over christenen denken. In Tsjaad kwalificeert niet minder dan 70 procent van de christenen –zelf een minderheidsgroep– moslims als gewelddadig. Ook in landen als Ghana, Kenia en Zambia ligt dit aandeel vrij hoog (respectievelijk 61, 48 en 47 procent). Andersom zien moslims christenen minder vaak als gewelddadig. In een handvol landen vindt een derde of meer van de moslims christenen gewelddadig (Djibouti, Kenia, Uganda).

Opvallend is dat er over en weer weinig kennis blijkt te zijn over elkaars geloof, terwijl met name de christenen wel geneigd zijn de islam als een totaal andere godsdienst te beschouwen. In enkele landen, waaronder Nigeria en Rwanda, bestempelt een ruime meerderheid (58 procent) religieuze spanningen als een „zeer groot probleem.” Toch worden zaken als werkloosheid, geweld en corruptie over het algemeen –en ook in Nigeria– als grotere problemen beschouwd.

Een grote meerderheid van de ondervraagden (in veruit de meeste landen meer dan 90 procent) bestempelt abortus, prostitutie, suïcide en homoseksuele praxis als moreel verwerpelijk gedrag. Over die onderwerpen is er weinig verschil van mening tussen moslims en christenen. Polygamie blijkt echter meer geaccepteerd door moslims.

Hoewel het religieuze landschap van Afrika in 110 jaar drastisch is veranderd, blijven animistische gebruiken ook sterk aanwezig. Het geloof in de kracht van offers voor geesten en voorouders combineren veel Afrikanen met hun nieuwe religie. In vier landen, Tanzania, Mali, Senegal en Zuid-Afrika, gelooft meer dan de helft van de bevolking dat dergelijke offers effect hebben.

Veel Afrikanen geven aan intense religieuze ervaringen te hebben. In veel landen zegt meer dan een derde exorcisme of een genezing te hebben meegemaakt. Opmerkelijk is dat deze mensen zich lang niet altijd tot het pinksterchristendom rekenenen, waarmee dergelijke uitingen doorgaans geassocieerd worden.

Interessant is dat een (zeer) ruime meerderheid van de bevolking in de meeste landen van mening is dat westerse films en muziek de moraal in hun land hebben aangetast, terwijl een groot deel tegelijkertijd zegt er zelf wel van te houden. Een dergelijke dubbele standaard blijkt vaker voor te komen: terwijl slechts 7 procent van de Rwandezen polygamie moreel aanvaardbaar vindt, zegt 17 procent van de mannen er meer dan één vrouw op na te houden.

Hoewel de problemen veel Afrikanen niet bespaard blijven, blijken ze opmerkelijk verwachtingsvol over hun persoonlijke toekomst. Meer dan driekwart koestert daar optimistische ideeën over. Ter vergelijking: in West-Europa is 41 procent daar optimistisch over en in Noord-Amerika 54.

www.pewforum.org voor het volledige rapport.