In Zuid-Sudan is ruim driekwart van de bevolking analfabeet, maar zondag mogen ze stemmen voor volksvertegenwoordigers op niet minder dan twaalf niveaus. In Noord-Sudan moet er voor acht niveaus worden gestemd. Daar kan ongeveer een derde van de bevolking niet lezen of schrijven.Er zitten veel haken en ogen aan de eerste stembusgang in 24 jaar in Sudan. „Verkiezingen in Sudan is net als een olifant leren vliegen”, liet een Sudanese hoogleraar zich ontvallen, maar het enthousiasme was er althans tot voor kort niet minder om.

Nu twee van de belangrijkste oppositiepartijen deze week hebben aangegeven de verkiezingen op alle niveaus te boycotten, wordt de vraag naar de geloofwaardigheid van het proces echter steeds prangender. De zuidelijke SPLM-partij liet weten in dertien van de vijftien noordelijke staten niet langer mee te doen, terwijl de noordelijke Ummapartij er volledig de brui aan gaf. Daarbij komt nog dat de EU-verkiezingswaarnemers zich woensdag genoodzaakt zagen de westelijke regio Darfur te verlaten vanwege grote onrust.

De verkiezingszege lijkt de zittende president al-Bashir inmiddels nauwelijks meer te kunnen ontgaan, maar met zijn herverkiezing was in vrijwel alle scenario’s al rekening gehouden. „Als de verkiezingen min of meer ordelijk en geweldloos verlopen, is dat al reden genoeg om je zegeningen te tellen”, stelt Sudandeskundige Jort Hemmer van het instituut voor internationale betrekkingen Clingendael. „Het feit dat burgers hun rechten leren kennen, is al winst.”

Grote vraag lijkt nu vooral hoeveel steun al-Bashir en zijn NCP-partij na de verkiezingen zullen geven aan de voorbereiding van het referendum in januari 2011, waarbij de Zuid-Sudanezen mogen stemmen voor onafhankelijkheid. Zuid-Sudan stemt hoogstwaarschijnlijk voor zelfstandigheid, wat echter een scala aan vragen oproept voor de periode daarna. Hoe moet de olie verdeeld worden, wat wordt er afgesproken over het gebruik van water uit de Nijl, die veel vertakkingen naar Zuid-Sudan kent? Dat zijn kwesties die vóór het referendum zo veel mogelijk besproken moeten worden.

Ondertussen heeft heel Sudan ook te maken met serieuze humanitaire uitdagingen. „Het aantal mensen dat leeft in voedselonzekerheid in Zuid-Sudan is sinds 2009 gestegen van 1 miljoen naar 4,3 miljoen”, aldus Kevin Beattie, coördinator van ZOA-vluchtelingenzorg in Zuid-Sudan. Hulpverleners bestempelden de zuidelijke plaats Akobo (regio Jonglei) onlangs als „de hongerigste plaats op aarde.”

Beattie schrijft de stijging van het aantal hulpbehoefenden toe aan de droogte van de afgelopen tijd, waardoor veel oogsten zijn mislukt. Daarnaast zijn bij conflicten tussen verschillende volken binnen Zuid-Sudan niet minder dan 400.000 mensen in 2009 op de vlucht geslagen.

Ook in Darfur is voedselzekerheid een serieus probleem, zegt Beatties collega voor Noord-Sudan, Bernard Jaspers Faijer. „Het gebied in West-Darfur waar we werken is eigenlijk te droog om in te leven”, aldus Faijer. Daarnaast is de regio nog altijd onveilig. Sommige milities weten volgens Faijer nauwelijks dat hun leiders vrede hebben gesloten met de regering en vechten gewoon door, terwijl ook bendes het gebied onveilig maken. Faijer: „Boeren durven vaak niet terug te keren naar hun land.”

De situatie in beide regio’s maakt duidelijk voor welke grote uitdagingen Sudan staat na verkiezingen en referendum. De sporen van 21 jaar burgeroorlog zijn zelfs met de meest transparante verkiezingen niet zomaar uitgewist.