De daden van Calmeyer (1903-1972) zijn in Nederland, en eerder ook in Duitsland, vrijwel onbelicht gebleven. „Zijn verhaal is niet zo zwart-wit als dat van Schindler", stelt de Duitse historicus Joachim Castan. Hij werkte immers gewoon in Duitse dienst. Volgens Castan is echter gebleken dat Calmeyer tussen de 3.500 en 7.000 Joden het leven heeft gered. Schindler redde er zo’n 1.200.Calmeyer werkte voor de Tweede Wereldoorlog als advocaat in Osnabrück. In de oorlog werd hij als soldaat in bezet Nederland gelegerd. „Hij hield niet van het leger en zocht een rustig baantje op een kantoor. Via een vriend kon hij als ambtenaar in Den Haag aan het werk. Calmeyer werd belast met de ‘Jodenkwestie’; hij moest onderzoeken of iemand Joods of slechts ten dele Joods was. „Hij zag de baan als een kans levens te redden. Er is weinig bekend waarom hij dit deed, maar ik vermoed dat hij gedreven werd door zijn menslievendheid", zei Castan.

De Duitser wrong zich in allerlei bochten om te bewijzen dat de aangedragen gevallen geen volbloed Joden betroffen. „Hij bedacht affaires die iemands moeder of oma had gehad met een ariër. Zodoende konden haar afstammelingen nooit raszuivere joden zijn." Ook liet hij antropologen de gelaatstrekken onderzoeken. Volgens Castan wist Calmeyer in 65 procent van de gevallen te bewijzen dat iemand geen volbloed Jood was. Toch wees hij ook verzoeken af van Joden om tot ariër bestempeld te worden. „Calmeyer heeft zich daarover altijd schuldig gevoeld. Hij vond dat hij er te weinig had weten te redden", aldus Castan.

De historicus denkt dat het verhaal van Calmeyer Duitsland en Nederland nader tot elkaar kan brengen. „Calmeyer wist zijn werk te doen mede dankzij een netwerk van behulpzame Nederlanders. Deze Duits-Nederlandse samenwerking werpt met deze expositie een andere blik op de geschiedenis."

De expositie ‘Calmeyer in den Niederlanden, Jodenredder in Duitse dienst’ wordt vrijdag in Zwolle geopend en is te bezichtigen tot 14 mei.