Sinds keurvorst Frederik de Derde, ook wel Frederik de Vrome genoemd, in de zestiende eeuw opdracht gaf tot het opstellen van de Heidelbergse Catechismus, is er veel veranderd in Duitsland. Het belijdenisgeschrift is door de Evangelische Kerk in Duitsland (EKD) wel aanvaard, maar „functioneert niet meer”, vreest dr. Wolfgang Wiese, een van de organisatoren van de komende tentoonstellingen in Heidelberg.De catechismus is ontstaan in de bloeitijd van de Heidelbergse universiteit. Nadat Heidelberg meeging met de Reformatie, deed Frederik III de universiteit uitgroeien tot een calvinistisch centrum van cultuur en wetenschap, met internationale aantrekkingskracht. Aan deze universiteit werkten de hoogleraar Zacharias Ursinus en de hofprediker Caspar Olevianus aan hun beroemd geworden leerboek.

Ongelooflijk

Maar een rondje door de straten van Heidelberg lijkt de vrees van dr. Wiese te bevestigen. Een vrouw in een tegen de kerk opgezet souvenirwinkeltje kijkt vragend. „Een Heidelbergse Catechismus? Dat is denk ik een religieus boek? Nooit van gehoord.”

De verkoopster uit een tweedehands boekwinkeltje even verderop weet te vertellen dat het een luthers boekje moet zijn. „Het gaat over de Tien Geboden.” Zelf heeft ze helaas geen exemplaar in het assortiment; dat blijkt ook te gelden voor de vele andere boekhandelaars in de vanouds vermaarde stad.

Een wat ouder stel in een koffiezaakje weet iets meer. „We zijn er beroemd mee geworden. Het is een samenvatting van het geloof. Maar wat er precies instaat, zou ik niet weten.” Dat het in Nederland in veel kerken nog bijna iedere zondag gelezen wordt? „Ongelooflijk.”

Een echt calvinistische of reformatorische kerk is er in Heidelberg niet meer, zegt dr. Wiese. „De bekendheidsgraad is daarom denk ik laag. Maar het is niet zo dat dit alleen geldt voor de catechismus uit Heidelberg. In het algemeen heeft de Duitser niet meer zo’n interesse in vastgelegde geloofskennis. Dat is voorbij.”

Verwacht hij dan niet dat er alleen buitenlanders op de tentoonstellingen af zullen komen? Of dat er alleen aandacht is voor Heidelbergs cultuur? Dr. Wiese: „We verwachten toch wel religieuze interesse. We laten in onze tentoonstelling in Slot Heidelberg de wisselwerking van religie en politiek zien. We brengen in beeld dat de reformatorische beweging haar sporen heeft achtergelaten, bijvoorbeeld in de architectuur. Daar komen ze wel op af.”

Luthers spoor

Voor de zomervakantie in 2013 moet de in de theologie van de catechismus geïnteresseerde Nederlander het daarom niet zozeer van de tentoonstelling in het slot verwachten. Die expositie zal groepen toeristen moeten blijven trekken. De tentoonstelling op het slot zal daarom vooral een inkijkje geven in het leven aan het zestiende-eeuwse hof van keurvorst Frederik.

Voor de theologische achtergronden is er het Kurpfälzischen Museum, waar ook schilderijen, archeologische vondsten en sculpturen te bewonderen zijn. Hier wordt in 2013 de catechismus zelf en ook de religieuze context van het leerboek voor het voetlicht gebracht. Topstuk is daar een exemplaar uit de allereerste oplage van 1563.

Hoe heeft het zover kunnen komen dat de catechismus in Duitsland, anders dan in Nederland, geen rol van betekenis meer speelt? Een belangrijke reden is dat de kerk in Duitsland zich meer op het lutherse spoor heeft ontwikkeld, terwijl de catechismus uiteindelijk toch meer calvinistisch van karakter is. Al vanaf de verschijning in 1563 was er uit lutherse hoek kritiek op de catechismus, hoewel geprobeerd was de luthersen tegemoet te komen.

Kerkverband

Dat er geen reformatorische kerk in Heidelberg meer zou zijn, is sinds kort overigens niet meer juist. Sinds begin februari kent Duitsland een nieuw kerkverband: de Selbständige Evangelisch-Reformierte Kirche (SERK), met vooralsnog één gemeente, in Heidelberg. Op zondag 18 april houdt deze haar eerste officiële eredienst, onder leiding van pionier ds. Sebastian Heck (34).

De site van de SERK opent met de bekende catechismusvraag ”Wat is uw enige troost?”. Ds. Heck wil de reformatorische traditie verlevendigen in Duitsland. „We hopen een landelijk kerkverband tot stand te brengen dat zich weer richt naar Gods Woord en de reformatorische belijdenisgeschriften.”