De weg van Erbil naar Kirkuk zit vol gaten. Rechts van ons ligt het grootste olieveld van Irak. „Snap jij het”, vraagt Azad, hobbelend achter het stuur, „asfalt wordt gemaakt van olie, maar we kunnen hier niet eens een goede weg aanleggen.” Hij lacht en lijkt zich er niet druk over te kunnen maken.Azad is een Peshmerga, een Koerdische guerrilla die jarenlang vanuit de bergen in de grensstreek met Turkije en Iran een oorlog voerde tegen de soldaten van Saddam Hussein. Hij was erbij toen de Amerikanen het noorden van Irak, het huidige semiautonome Koerdistan (KRG), als uitvalsbasis gebruikten voor de invasie van Irak.

Voor de Amerikanen uit veroverden de Peshmerga’s Kirkuk. Tot die tijd had Saddam geprobeerd deze stad aan de Koerdische invloedssfeer te onttrekken. Hij stimuleerde de migratie van Arabische Irakezen naar deze regio en joeg de Koerden weg.

Ondanks de huidige rust in Koerdistan is het niet denkbeeldig dat de onrust terugkeert. Kirkuk is het meest onderschatte probleem van Irak, aldus een recent verschenen rapport van de prestigieuze International Crisis Group. In potentie een conflict dat de fragiele staat van Irak nog meer kan ontwrichten dan de tegenstelling tussen de soennieten en sjiieten. Kirkuk ligt op een enorme oliebel en als het gebied bij Koerdistan gaat horen, vloeit een gedeelte van de opbrengst daarvan naar deze regio. Dat geeft het conflict een regionale dimensie. Turkije en Iran maken zich beide zorgen om de consequenties van een welvarend en zelfverzekerd Koerdistan voor hun eigen Koerdische minderheid.

Het probleem van Kirkuk en het onvermogen er een oplossing voor te vinden zet ook de interne politiek in Koerdistan op scherp. Op de achtergrond is dit het belangrijkste thema van de verkiezingen in Koerdistan. Het falen van de gevestigde politieke alliantie in Koerdistan, de Koerdische Democratische Partij (KDP) van Barzani en de Patriottische Unie (PUK) van Talabani, om Kirkuk onder Koerdische bescherming te krijgen is een van de redenen dat er een nieuwe kansrijke partij ontstond in Koerdistan: Gorran, oftewel verandering.

Met hun blauwe vlaggen en posters bepalen ze momenteel het straatbeeld in Suleymaniye, de basis van de PUK van de Irakese president Talabani. Iedere avond rijden ze in colonne met claxonerende auto’s door de stad. De stemming is optimistisch. Eindelijk is er een partij die de gevestigde orde durft uit te dagen. Gorran vindt dat de PUK (samen de KDP) te weinig heeft gedaan voor Kirkuk. Bovendien zet ze zich af tegen nepotisme en corruptie. Gorran heeft daar de belangrijkste campagne-items van gemaakt. Dat is aangeslagen in de provincie waar PUK vandaan komt, maar niet in de provincies van de KDP. Maar ook los van dat gegeven is het de vraag of Gorran echt de verandering kan brengen die ze belooft. Corruptie en nepotisme zijn onderdeel van de structuur van de samenleving. „Sommige systemen gaan corruptie tegen”, zegt Mahmud Osman, een onafhankelijk en door de wol geverfd lid van het Iraakse parlement. „Andere systemen werken corruptie in de hand. Dat laatste is het geval in Koerdistan.”

Koerdistan herstelt van een decennialange oorlog. Tegen de soldaten van Saddam Hussein, maar ook tegen elkaar. In de jaren 90 woedde er een burgeroorlog tussen de peshmerga’s van de KDP en de PUK. De huidige generatie politici komt voort uit die peshmerga’s en heeft weinig bestuurlijke of politieke ervaring. De verwevenheid van economische belangen en politiek staat dan ook nog maar kort ter discussie als corruptie. En niet iedereen ziet het probleem ervan in. Goed voorbeeld hiervan is de Nokan Group. Het kantoor van deze aan de PUK gelieerde holding waaronder ook oliemaatschappijen vallen, is behangen met PUK-posters en vlaggen. Op iedere kamer prijkt een foto van Talabani – soms gekleed als guerrilla. Desgevraagd zegt een woordvoerder dat de winst van dit bedrijf inderdaad naar de centrale kas van de PUK vloeit. „Maar we zijn wel degelijk onafhankelijk”, zegt Saman Faiaq, een van de financieel directeuren van Nokan. Op de vraag hoe het dan komt dat zo veel familieleden van Talabani op invloedrijke posten zijn terechtgekomen, blijft hij het antwoord schuldig. Het tekent de situatie in Koerdistan. Sommigen streven naar een modern democratisch staatsapparaat, maar ondertussen blijven oude structuren intact.

Kirkuk is niet het enige dat door olie op scherp is gezet. De nieuw te vormen regering van Irak ziet zich ook gesteld voor een patstelling over de status van de contracten die Koerdistan de afgelopen jaren met buitenlandse partners gemaakt heeft.

Terwijl grote spelers als BP en Shell betrokken zijn bij de exploitatie van olievelden in het zuiden van Irak, werden in het noorden contracten getekend met kleinere partijen zoals He-ritage Oil uit Groot-Brittannië en DNO uit Noorwegen. Zij worden echter geconfronteerd met de politieke realiteit van Irak. DNO heeft sinds het tweede kwartaal van 2009 geen cent meer ontvangen uit Irak en Heritage Oil verkeert in onzekerheid over de continuïteit van de oliestroom uit Koerdistan.

„Olie en politiek zijn als altijd politiek geladen”, zegt Mahmud Osman, „Het lijkt erop dat de Arabische elementen in Bagdad helemaal niet zitten te wachten op een snelle oplossing van het dispuut over de door Koerdistan getekende contracten. Bagdad heeft er belang bij de kwestie uit te stellen. Dat is niet enkel een kwestie van geld. Koerdistan gaat ermee akkoord dat de stromen van zowel de olie als het geld via Bagdad lopen. Maar in Bagdad is men bang dat de zelfstandige exploitatie van olie door Koerdistan de perceptie van onafhankelijkheid voedt.”

Het is een conflict dat sterk samenhangt met de andere enorme uitdagingen van Irak. Het uitwerken van oliewetten, constitutionele hervormingen en de status van andere betwiste gebieden zoals Mosul, een eveneens door de Koerden geclaimde stad. Volgens de Sjiitische parlementariër Hadi al-Amiry is er maar een oplossing: „De enige weg vooruit is die van de dialoog gebaseerd op wijsheid.” Degenen die zeggen dat Kirkuk Arabisch moet worden zullen falen. Saddam Hussein heeft alles geprobeerd om dat mogelijk te maken maar is daar niet in geslaagd. Maar dat geldt ook voor degenen die de Arabieren willen verjagen en er een exclusief Koerdische stad van willen maken. Dat is eveneens een illusie. Het moet een regio worden die op zichzelf staat en waar de verschillende etnische partijen de macht verdelen.”

Misschien heeft al-Amiry gelijk, maar het is de vraag of er naar hem geluisterd gaat worden. Veel hangt af van de verkiezingen, omdat daar wordt bepaald welke partijen er uiteindelijk aan de tafel zitten.

Het kan Azad gestolen worden. Hij is niet in politiek geïnteresseerd. Hij stuurt zijn pick-up de weg op richting Suleymaniye – onbetwist Koerdisch gebied, en laat Kirkuk achter zich. Maar de toekomst van zijn Koerdistan hangt onvermijdelijk samen met de olie onder de stad.