In het kamp troffen de Sowjets circa 7000 zieken en stervenden aan. „We begrepen het pas na de oorlog", aldus de nu 86–jarige Rus Ivan Martynusjkin, die ook als soldaat Auschwitz bevrijdde. „We kwamen groepen mensen tegen. Ze kwamen op ons af in gestreepte gevangeniskleding. Sommigen hadden hun hoofd bedekt. We konden alleen hun ogen zien. En in hun ogen zagen we wat ze voelden", zei Martynusjkin, die woensdag bij de herdenking in het voormalige kamp aanwezig zal zijn.Auschwitz staat symbool voor de Holocaust, de massamoord op joden en andere minderheden in de Tweede Wereldoorlog. Gevangenen die Auschwitz binnengebracht werden, troffen onder de toegangspoort met daarboven het bord ’Arbeit macht Frei’ nazikamparts Josef Mengele, de ’Engel des doods’, aan. Hij selecteerde met een handbeweging welke kinderen werden ’gespaard’ om te gebruiken voor gruwelijke medische experimenten en welke kinderen direct de gaskamer in moesten. Een jongetje in de rij, dat staarde naar de rookpluim die uit het crematorium kwam, herinnert zich 65 jaar later dat Mengele tegen hem zei: „Dat zijn je vriendjes, die naar de hemel gaan", aldus de Auschwitz–overlevende in de Australische krant Sydney Morning Herald.

Kort voor de bevrijding van het kamp werden tienduizenden anderen uit deze ’fabriek van de dood’ door de SS gedwongen meegenomen op een dodenmars naar het westen. De meeste gevangenen bezweken. Een overlevende van Auschwitz en van de dodenmars vertelde hierover tegen de Amerikaanse krant The New York Times: „Op een grijze, ijskoude ochtend marcheerden we Auschwitz–Birkenau uit via de hoofdpoort. De redding leek dichtbij, maar toch zo ver weg", aldus Samuel Pisar.

Enkele dagen later werd ’ de dodenmars’ per abuis door vliegtuigen van de geallieerden onder vuur genomen. De destijds 16–jarige Samuel gooide zijn houten klompen uit en zette het op een lopen. Enkele weken later werd hij in de bossen ’bevrijd’ door Amerikaanse soldaten.