Niet zo handig
Wijsheid achteraf heeft altijd iets gemakkelijks. Dat geldt bijvoorbeeld voor het verwijt van de commissie-Davids dat Balkenende aanvankelijk in het geheel geen regie voerde in het Irakdossier. Let wel: ongetwijfeld schiet de commissie hiermee raak. Regie voeren is niet Balkenendes sterkste punt. Dat is een eenvoudig waar te nemen patroon in de achterliggende acht jaar waarin de CDA’er aan het roer van het schip van staat stond.
Maar bij deze kritiek van de commissie-Davids zijn toch kanttekeningen te plaatsen. In de eerste plaats kan Balkenendes handelwijze met evenveel recht een moderne vorm van leiderschap genoemd worden: veel verantwoordelijkheid geven aan anderen, slechts aansturen op hoofdlijnen. Dat laatste moet zo’n leider dan natuurlijk wel dóén.In de tweede plaats had Balkenende, destijds een startende en nog zeer onervaren premier, wel wat meer aan zijn hoofd dan alleen de kwestie Irak. Hij moest voor het eerst van zijn leven begrotingsbesprekingen leiden, de algemene beschouwingen doen, en last but not least voortdurend door de LPF gestookte brandjes blussen. Daar kwamen dan ook nog eens, na de val van zijn eerste kabinet, de stroeve formatiebesprekingen met de PvdA bij.
Het is waar: dit soort omstandigheden mag voor een toppoliticus nooit een absolute verontschuldiging zijn. Personen die op dit niveau opereren, moeten nu eenmaal in staat worden geacht alles tegelijk te kunnen. Maar de specifieke constellatie van 2002/2003 relativeert wel enigszins het verwijt van ”geen regie voeren.”
Anders ligt het met de kritiek van de commissie dat het toenmalige kabinet selectief heeft gewinkeld in de beschikbare informatie van veiligheidsdiensten en dat het zijn steun aan Amerika en Engeland fundeerde op een zeer aanvechtbare theorie over het volkenrechtelijke mandaat. Op dit punt valt de opeenvolgende kabinetten-Balkenende wel degelijk iets te verwijten, óók bezien vanuit de kennis en omstandigheden van toen.
Het is op zijn minst onhandig van de premier dat hij in zijn eerste reactie op het rapport, gistermiddag, niet iets meer toegaf dat zijn interpretatie van het internationale recht bij nader inzien niet erg sterk is en dat de coalitie van destijds mogelijk toch wat geleden heeft aan een zekere tunnelvisie. Wat zou erop tegen zijn geweest als hij ruiterlijk had toegegeven dat politieke motieven de volkenrechtelijke benadering begin 2003 sterk hebben overvleugeld? Met zo’n opmerking geeft hij immers nog niet meteen toe dat het besluit van het toenmalige kabinet ”fout” geweest is, maar alleen dat de fundering eronder niet sterk was.
Op dit punt had Balkenende best iets meer zelfkritiek mogen tonen en zich wat meer als minister-president van een coalitie dan als pure CDA-politicus of als koppige Zeeuw mogen gedragen. Een ervaring van acht jaar minister-presidentschap moet hem toch geleerd hebben dat je bij dit soort gevoelige dossiers op eieren loopt en dat het na de presentatie van een gewichtig rapport als dat van de commissie-Davids beter is om geheel níét te reageren of alleen in vlakke, formele bewoordingen, dan verkeerd te reageren.
