Beproefd toneelspel in de rechtzaal
De stand is een-nul voor John Demjanjuk. Op de derde zittingsdag liet de rechter weten dat de verdachte niet zou komen. Hij had ‘koorts’. Een aspirientje mocht niet baten. „Dit is het meest doorzichtige toneelspel ooit.”
Maandag begon in München de tweede reeks zittingen in het proces-Demjanjuk. De geboren Oekraïner wordt ervan verdacht medeplichtig te zijn aan de moord op zeker 27.900 Nederlandse Joden in het nazivernietigingskamp Sobibor.Zolang het oordeel nog niet is geveld, doet de verdachte er alles aan om de uitspraak te beïnvloeden. Dat gebeurt verbaal door zijn goedgebekte advocaat. Non-verbaal draagt Demjanjuk zijn steentje bij. Met succes, zo bleek enkele weken geleden: vanwege hoofdpijn en een verhoogde lichaamstemperatuur –de thermometer meldde 37,5 graden– werd het proces op de derde zittingsdag stilgelegd.
De show van Demjanjuk begon al op de eerste zittingsdag. Het was een deerniswekkend gezicht: twee potige kerels –je vraagt je af waarom ze nodig zijn– rollen een oude man de rechtzaal in. De Oekraïner ligt amechtig op een brancard; deels bedekt door een witte deken.
De verdachte is er slecht aan toe, zo lijkt het. Met een trillende hand schuift hij de baseballcap op zijn hoofd naar onderen. De ogen blijven gesloten. Totdat de zitting afgelopen is.
Stierennek
De Nederlandse Leon Vieyra, zoon van een in Sobibor omgekomen Amsterdamse Jood, prikt dwars door de „show” heen. Hij ergert zich merkbaar aan de hele gang van zaken. „Dit is het meest doorzichtige toneelspel ooit.”
De inwoner van Amstelveen was er begin december als medeaanklager bij. „Ik wilde Demjanjuk in de ogen kijken. Ik wilde zien of ik nog iets menselijks in hem kon herkennen.”
Op de tweede zittingsdag zag Vieyra zijn kans schoon. Op een onbewaakt ogenblik liep hij naar Demjanjuk toe. Het moment was voor de Amstelvener een overwinning. „Ik stond 30 centimeter bij hem vandaan en had hem een klap kunnen geven. Maar, om een woord uit de Thora te citeren, ik heb mijn hand niet uitgestoken naar hem.” Die man speelt komedie, weet Vieyra zeker. „Toen ik zo dicht bij hem stond zag ik zijn stierennek. Ik verbaasde me over zijn grote handen, ik hoorde hem spreken met de dokter. Dit is geen oude kwetsbare man.”
Medelijden was er bij Vieyra niet. „Vergeving? Nee, ik ben naar dit proces gekomen voor de waarheid en de gerechtigheid. Hoe vaak zou ik hem moeten vergeven? Vierenzeventig keer voor al mijn vermoorde familieleden of 27.900 keer voor al de andere vermoorde Nederlandse Joden? De misdaden waarvan hij verdacht en beschuldigd wordt zijn te ernstig.”
„En”, vervolgt hij, „dacht je dat de nazi’s medelijden toonden? Hielden zij rekening met de gezondheidssituatie van Joodse ouderen, zieken of zwangeren? Dat Demjanjuk ernstig ziek zou zijn, verwijst Vieyra naar het rijk der fabelen. „Op de zitting informeerden artsen ons over zijn gezondheidssituatie. Zij vertelden ons dat hij geen leukemie heeft. Hij vertoont de gebruikelijke ouderdomsverschijnselen die horen bij een 89-jarige. De levensverwachting van Demjanjuk is nog vijf tot negen jaar.”
Pinochet
De door Demjanjuk gevolgde methode is een beproefd concept. In 1998 werd de Chileense ex-dictator Augusto Pinochet, die werd verdacht van moord en marteling, tijdens een bezoek aan Londen gearresteerd. De toenmalige Britse minister van Binnenlandse Zaken, Jack Straw, oordeelde in 2000 na een lang juridisch gevecht echter dat Pinochet een te slechte gezondheid had om terecht te kunnen staan. Hij mocht terugkeren naar zijn vaderland.
Bij aankomst op de luchthaven van Santiago bleek de ex-dictator in blakende gezondheid te verkeren. Zonder zichtbare moeite stapte de 84-jarige uit zijn rolstoel en wuifde enthousiast naar zijn sympathisanten. Dat ook Demjanjuk zich zonder rolstoel nog goed kan redden, tonen beelden van bewakingscamera’s van dit jaar. Of de Duitse rechters hem toestaan in de toekomst als vrij man van die bewegingsvrijheid te mogen genieten, zal moeten blijken.
