Amerikaanse en Britse inlichtingenfunctionarissen sloegen deze week groot alarm over drie vrachtschepen die al enkele maanden schijnbaar doelloos op het zuidelijke deel van de Indische Oceaan ronddobberen. Volgens de geheime diensten heeft Saddam Hussein een belangrijk deel van zijn chemisch, biologisch en nucleair arsenaal in de vaartuigen verstopt om de wapens zo aan het oog van de Verenigde Naties te onttrekken. In november vertrokken de boten, enkele dagen nadat de VN-inspecteurs in Bagdad waren gearriveerd.

Of de schepen daadwerkelijk Iraakse wapens vervoeren, zal voorlopig in nevelen gehuld blijven. De inlichtingendiensten lijken vrij zeker van hun zaak en laten de schepen al een tijdlang door satellieten observeren. Doordat de vaartuigen zich echter in internationale wateren bevinden, is het juridisch lastig om de boten tot stoppen te dwingen en te inspecteren. Bovendien bestaat de kans dat de bemanning eventuele chemische of biologische wapens overboord zet, waardoor een milieuramp van ongekende omvang kan ontstaan.

Dat staten of terroristen hun wapentuig over zee vervoeren, is niet nieuw. Sinds de aanslagen van 11 september 2001 houden Amerikaanse spionagesatellieten en -vliegtuigen een aantal schepen in de gaten dat vermoedelijk door het terreurnetwerk al-Qaida van Osama bin Laden wordt gebruikt om wapens en mensen te smokkelen. Washington is vooral bezorgd dat moslimfundamentalisten massavernietigingswapens per boot een Amerikaanse haven binnenvaren om ze daar tot ontploffing te brengen. Met de aanslag op het marineschip USS Cole, in oktober 2000, in het geheugen, lijkt die vrees bepaald niet ongegrond.

De schattingen over het aantal schepen dat al-Qaida in gebruik heeft, lopen uiteen van twaalf tot vijftig. De jacht op de verdachte vaartuigen wordt bemoeilijkt doordat de boten regelmatig een andere naam krijgen, worden overgeschilderd, of in een andere plaats worden geregistreerd. Volgens de Amerikaanse krant The Washington Post heeft het terreurnetwerk een vaste vloot in dienst, onder de vlag van het eiland Tonga, om terroristen over de Middellandse Zee te vervoeren. De schepen zijn geregistreerd door een duistere firma met de naam Nova die haar zetel zowel in het Amerikaanse Delaware als in Roemenië heeft.

Veel louche maatschappijen laten hun schepen onder de vlag van Tonga, een koninkrijkje in de Stille Oceaan, varen. Zodoende kunnen ze de vaak strenge belastingwetten en voorschriften op het gebied van arbeidsomstandigheden in eigen land omzeilen. Na een aantal incidenten, waarbij onder andere vaartuigen die wapens voor de Palestijnen smokkelden werden opgebracht, heeft de regering van Tonga besloten geen nieuwe registraties meer toe te laten. Bestaande inschrijvingen worden echter wel gehandhaafd.

Het onderzoek naar de „al-Qaida-marine”, zoals de terroristenvloot spottend wordt genoemd, kreeg een extra impuls met de arrestatie vorig jaar november van Abd al-Rahim al-Nashiri, een kopstuk van al-Qaida, die ervan wordt verdacht de aanslag op de USS Cole te hebben georganiseerd. Al-Nashiri onthulde details over de schepen die het terreurnetwerk in gebruik heeft. Tegelijk met Al-Nashiri werd een groep mannen in de Verenigde Arabische Emiraten opgepakt die bezig waren met het verkrijgen van een zeemanspaspoort waarmee ze elke haven zonder visum kunnen binnenkomen.

Ondanks de arrestaties heeft de zoektocht naar verdachte schepen tot nu toe bitter weinig opgeleverd. „We koesteren al heel lang de verdenking dat al-Qaida die boten in gebruik heeft”, aldus David Osler, verbonden aan het wereldwijde maritieme registratiesysteem Lloyd’s List. „We hebben een grootschalige operatie in de Middellandse Zee op touw gezet om die vaartuigen op te sporen. Elke week houden we diverse schepen aan, maar afgezien van een paar geweren en wat drugs is de vangst erg mager geweest.”

Is de Middellandse Zee al een behoorlijk gebied om te patrouilleren, de enorme oppervlakte van de Indische Oceaan waar de drie mysterieuze Iraakse schepen momenteel rondjes varen maakt het helemaal ondoenlijk om verdachte vaartuigen in de gaten te houden. „Dat is zo’n uitgestrekte plas, daar kun je dagenlang varen zonder ook maar iemand tegen te komen”, aldus een oud-kapitein.