Het begon met een onthulling over de manier waarop prinses Christina een deel van haar fiscale vermogens buiten het bereik van de Belastingdienst wist te houden. Vervolgens eiste de Kamer opheldering over de kroonprins en zijn vakantievilla en uiteindelijk werd het hele inkomstenplaatje van het koningshuis voorwerp van een politiek debat.„Gaandeweg”, analyseert hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam dr. J. C. Kennedy, „krijgt ook het Huis van Oranje met de verantwoordingscultuur te maken. Topmannen uit het bedrijfsleven en bestuurders van semipublieke instellingen ervaren de roep om transparantie al langer. Nu is het koningshuis aan de beurt. Dat moet vanwege de toelages die het ontvangt extra bewijzen transparant te zijn.”

Wat betekent deze ophef voor het koningshuis?

„Deze discussie is niet van dien aard dat de monarchie erdoor wordt bedreigd. We hebben het niet over de Lockheedaffaire of over de Greet Hofmanszaak. Wel krijgt de koninklijke familie het duidelijke signaal dat zij niet zoiets als een onvoorwaardelijke gunst genieten. Rechten en privileges van de kroon worden steeds meer aangescherpt, het koningshuis verliest een stukje van zijn vanzelfsprekendheid.”

Het gaat nu toch wel een stap verder? Zelfs de Bond van Oranjeverenigingen spreekt zich uit tegen het prinselijk vakantiehuis in Mozambique.

„Klopt, maar ik zie dat niet zozeer als crisissignaal of als teken dat de steun voor Oranje afbrokkelt. Meer als een goedbedoelde oproep om verstandig te doen. Maar inderdaad, er is zeker enige twijfel of de Oranjes zich nog wel voldoende richten op hun rol van leidende familie. De beeldvorming die een beetje aan het koningshuis is gaan kleven, is dat van de jetsettende Oranjes, die overal ter wereld genieten van privileges en geld.”

Men oordeelt, zegt Kennedy, „dat ze minder zijn gericht op de publieke dienst van Nederland.”

Volgt de vraag waaraan dat ligt.

„Het is goed om onder ogen te zien dat de verantwoordingscultuur waarin we nu leven niet per se een rationele cultuur is. Eerder een grillige. Zo sloeg de sfeer in het debat over de vakantievilla van de prins vrij snel om; van waardering naar achterdocht en scepsis. De gedachte dat het volk of de politiek het koningshuis ter verantwoording moeten roepen, is een beetje een sjibbolet van deze tijd.”

Bedoelt u daarmee te zeggen dat het koningshuis deze signalen rustig naast zich neer kan leggen?

„Nee, het lijkt me des te belangrijker dat het nagaat of zijn gedrag aan de veranderende verwachtingen voldoet.”

Wat is in deze fase de taak van de premier?

„Hij moet het koningshuis onvoorwaardelijk steunen. Het ligt op zijn weg de Oranjes te beschermen tegen de hijgerigheid van het moment. Ook ligt er voor hem een taak om met de Oranjes te spreken over de manier waarop ze hun publieke rol vervullen. Maar ik ga ervan uit dat dat achter de coulissen volop gebeurt.”

Waait dit debat over of groeit het uit tot een discussie over de monarchie als zodanig?

„De discussie over hoe het koningshuis zijn taken moet invullen, zal zeker toenemen, al was het alleen maar omdat de troonswisseling steeds meer in zicht komt. Na de troonswisseling zal dat debat niet opeens verstommen, er zal een voortdurende wisselwerking zijn tussen de stijl waar onze toekomstige koning straks voor kiest en de reacties daarop van het publiek. Rond de monarchie en het optreden van de koning zullen zeker zaken veranderen, maar fundamentele veranderingen daarin verwacht ik eerlijk gezegd niet.”

DEN HAAG – Privileges van het Koninklijk Huis komen in samenleving en politiek steeds meer onder kritiek te staan. Welke voorrechten hebben de Oranjes boven andere mensen?

De drie uitkeringsgerechtigde leden van het Koninklijk Huis (Beatrix, Willem-Alexander en Máxima) betalen geen inkomstenbelasting en zijn vrij van successierecht en schenkingsrecht. De andere leden van het Koninklijk Huis, die een eigen baan en inkomen hebben, betalen wel gewoon belasting.

Leden van het Koninklijk Huis kunnen behalve voor het uitoefenen van hun functie ook voor privédoeleinden gebruikmaken van overheidsvliegtuigen. Alleen voor de Koningin is dit recht onbeperkt.

Het zeewaardige jacht De Groene Draeck wordt op staatskosten onderhouden.

De Oranjes hebben een exclusief jachtrecht voor de Kroondomeinen.