In de kwestie Irak staan GroenLinks en de Socialistische Partij dezer dagen alleen. Beide partijen zullen niet instemmen met gewapend optreden tegen Irak. Zelfs niet wanneer de vijftien leden van de VN-Veiligheidsraad unaniem besluiten dat zulks noodzakelijk is. Linkse geestverwanten bij PvdA en D66 zullen dan overigens wel akkoord gaan.

Karimi: „Geweld mag je alleen gebruiken om erger te voorkomen. Oorlog is geen oplossing voor een wapenprobleem. Sterker: als de Amerikanen bommen gaan gooien op Irak, pas dán ontstaat de acute dreiging van een humanitaire ramp. Dan lopen we het risico dat Saddam Hussein zijn wapens gaat inzetten. Tegen Koerden, sjiieten, Koeweiti’s en Israëliërs. En wie beschermt hen?”

„Het Midden-Oosten is een kruitvat”, vult Van Bommel aan. Cynisch: „Ik heb van de ramp in Enschede geleerd dat je daar geen lont in moet steken, laat staan er een bom in gooien. Weet je waar een oorlog tegen Irak toe leidt? Tot grootschalige vernieling van infrastructuur en tot verlies van heel veel mensenlevens. Verder valt Irak mogelijk uit elkaar en loop je de kans dat die hele gespannen regio explodeert.”

Maar als de VN-Veiligheidsraad het er nu over eens zou worden dat oorlog tegen Irak onvermijdelijk is? Zit er niet „iets dubbels” in de standpunten van GroenLinks en SP, zoals Clingendael-specialist Leurdijk elders op deze pagina opmerkt? Als je oproept het VN-spoor te volgen, moet je dan niet zelf bereid zijn daarvan de uiterste consequentie te aanvaarden, namelijk de volkenrechtelijke legitimatie van militair geweld?

Eigen afweging
Fel ontkennen Karimi en Van Bommel dat hun standpunt innerlijk tegenstrijdig zou zijn. „De VN is geen automaat waar je een kwartje in gooit om te stoppen met nadenken als er een resolutie uitrolt”, zegt Van Bommel. „Voor een oorlog is een VN-resolutie wat de SP betreft een noodzakelijke, maar niet voldoende voorwaarde. Na elke resolutie willen wij een eigenstandige afweging kunnen maken.”

Ook Karimi wil „altijd een eigen afweging.” Daarbij zal ze uitdrukkelijk letten op de bedoelingen achter een resolutie. „Is het om oorlog te voorkomen, of om die juist dichterbij te brengen?” Ze wijst er verder op dat de Amerikanen tot nog toe de „verkeerde volgorde” hebben gekozen. „Het primaat voor de oplossing van het probleem Irak zou bij de VN moeten liggen. Maar de regering-Bush gebruikt de VN voor z’n eigen agenda.”

Maar zo moet het toch? De VN is toch een orgaan dat door lidstaten mag worden benut om zorgwekkende wereldproblemen aan de orde te stellen. Jawel, vindt Karimi, maar niet zoals de Amerikanen dat doen. „Ze zetten de VN voor het blok met de stelling: Als de VN niet ingrijpen, doen we het zelf. Dat is niet de verhouding die wij wensen. Amerika maakt misbruik van z’n positie als enig overgebleven wereldmacht.”

Met welke criteria beoordeelt u VN-ingrijpen?

Karimi: „Het gaat ons om legitimiteit, proportionaliteit en effectiviteit. Dus niet alleen: mag het van de VN? Het gaat er ook om dat een middel het juiste is om het gewenste doel te bereiken. Oorlog komt wat ons betreft pas aan bod als er sprake is van een dreigende humanitaire ramp, bij genocide.”

Van Bommel: „De SP hanteert diezelfde criteria. Wij zijn geen pacifisten. Ieder land heeft het recht op zelfverdediging en we zijn ook voor vredesoperaties in het kader van crisisbeheersing. Maar in een preventieve aanvalsoorlog zien wij niets. Zeker niet in Irak. Als je proportioneel wilt optreden, ga je geen kernbommen gooien op een land waar minimale dreiging van uitgaat.”

Van Bommel: „Het is niet overtuigend bewezen dat Saddam massavernietigingswapens heeft en al helemaal niet dat hij die wil gebruiken.”

Hij heeft ze gebruikt. Tegen Iran, tegen z’n eigen Koerdische bevolking.

Van Bommel: „Maar rechtvaardigt dat een oorlog? Met betere en scherpere sancties kan nog veel meer worden bereikt. Veel diplomatieke instrumenten zijn nog niet gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan het aanklagen van Saddam Hussein wegens misdaden tegen de menselijkheid of aan diplomatieke banden met de oppositie. Zulke dingen doen we in andere conflicten ook. Denk aan de Palestijnen. Nederland heeft Palestijnse politiemensen opgeleid en de haven van Gaza gefinancierd.”

Karimi: „Ik hoor altijd maar dat de diplomatieke druk op Irak de afgelopen tien jaar niets heeft opgeleverd. Dat is niet waar. Gebleken is dat Saddam ook langs diplomatieke weg in de toom te houden is. Verder ben ik voor een streng wapenembargo met een monitoringsysteem langs de Iraakse grenzen. Ik geef toe: dat is een langetermijnverhaal. Maar als je een kosten-batenanalyse maakt, is dat toch de beste weg.”

In 1999 was GroenLinks voor ingrijpen tegen Servië, ondanks het ontbreken van een expliciete VN-resolutie.

Karimi: „Onze zelfstandige afweging kan dus ook die kant op gaan. De VN zijn geen gerechtelijk hof, maar een politiek orgaan. Er werden daar destijds noodzakelijke besluiten getorpedeerd door Rusland en China, terwijl er een genocide dreigde.”

Van Bommel: „Wij waren tegen die oorlog. Die NAVO-bommen op Servië hebben de Albanese Kosovaren geen veiligheid gebracht en de noodzakelijke legitimatie van de VN ontbrak.”

Als het aan de SP lag, zat Milosevic nog in Belgrado en Saddam nog in Koeweit.

Van Bommel: „Wij waren in 1991 tegen de Golfoorlog omdat, met de kennis van toen, een boycot ons beter leek. Dat Milosevic’ gedwongen aftreden en uitlevering aan het Joegoslavië-tribunaal aan de NAVO-bommen zou liggen, is een veel te rooskleurig beeld. Het was de Servische bevolking die Milosevic heeft verjaagd.”