„Ik twijfel er niet aan dat veel zoekgeraakte of gestolen stenen zich nu in particuliere collecties bevinden”, zegt Joseph Gutheinz, docent van de University of Arizona die er een project van heeft gemaakt om de maanstenen in de wereld in kaart te brengen.Het Rijksmuseum in Amsterdam moest vorige maand beschaamd erkennen dat een brok ‘maansteen’ in werkelijkheid een stuk versteend hout was, vermoedelijk afkomstig uit Arizona. Het museum zei het te hebben verkregen uit de nalatenschap van de vroegere premier Willem Drees. Het enige echte maangesteente in Nederland bevindt zich in het Boerhaave Museum in Leiden.

De zaak roept de vraag op hoe goed de ontvangende landen hun geschenken uit Washington bewaken. Vanwege de minerale samenstelling is het gesteente niet bijzonder, maar omdat het schaars is en vanwege de historische en wetenschappelijke betekenis hebben verzamelaars er op de zwarte markt miljoenen voor over.

Van de 135 stenen van de Apollo 17-missie uit 1972 zijn er maar een stuk of 25 getraceerd door CollectSpace.com, een website die een openbare lijst probeert op te stellen. Aan de hand van vrijgegeven correspondentie tussen het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en ambassades uit 1973 heeft het persbureau Associated Press nog negen Apollo 17-stenen weten op te sporen, in Barbados, België, Costa Rica, Frankrijk, Italië, Nepal, Noorwegen, Polen en Zwitserland.

Maar in veel gevallen leverde de correspondentie weinig op, bijvoorbeeld slechts de naam van degene die ze ontving of het museum waar ze ooit ten toon werden gesteld. In Ecuador en Cyprus zei men nooit van de stenen te hebben gehoord. Vijf stenen werden geschonken aan Afrikaanse dictators die al lang van het toneel verdwenen zijn. Het traceren van de naar schatting 134 stenen van Apollo 11 uit 1969 lijkt nog lastiger te zijn. Van minder dan twaalf is de locatie bekend. De NASA noch het State Department heeft bijgehouden aan wie de stenen zijn geschonken.

Van de 382 kilo maansteen en -gruis die op de Apollo-missies werd verzameld, houdt de NASA het grootste deel achter slot en grendel. Bij hoge uitzondering worden kleine monsters verstrekt aan onderzoekers en wordt een set grotere stenen uitgeleend voor tentoonstellingen. De maanstenen van Apollo 11 die aan buitenlandse regeringen geschonken werden wogen rond de 0,05 gram, de iets grotere van Apollo 17 ongeveer 1,1 gram.

Toen Apollo 17 in 1972 van de maan opsteeg wist niemand dat er tientallen jaren zouden verstrijken zonder dat mensen er nog voet op zouden zetten. Ondertussen is de prijs van maansteen astronomisch gestegen. Tweetiende gram maanstof dat door een Russische robot werd verzameld, bracht in 1993 op een veiling bij Sotheby’s 442.500 dollar op.

Dat musea en overheden niet weten of zij maansteen bezitten, is een open uitnodiging voor dieven, zegt Gutheinz. Hij kan het weten: In 1998 werkte hij voor de NASA mee aan een undercoveroperatie om nepmaansteen te onderscheppen. Hij kreeg toen voor vijf miljoen dollar de echte maansteen van Honduras aangeboden.