Zuma is een vriendelijk man, geliefd bij zijn ANC-aanhang, voorkomend tegenover de parlementaire oppositie en altijd beleefd. Hij staat dicht bij de mensen en aarzelt niet om tijdens zijn toespraken te gaan zingen of te gaan dansen.Maar soms wordt hij erg boos. Dat gebeurde bijvoorbeeld begin deze maand toen hij onaangekondigd een bezoek bracht aan een zwart dorp, waar iedereen klaagt over het gebrek aan dienstverlening door de plaatselijke overheid. Dergelijke protesten staken eind vorige maand overal in Zuid-Afrika de kop op, met stakingen, oproertjes en protestoptochten.

De politie greep hardhandig in en maakte in bijna alle gevallen gebruik van rubber kogels en zelfs van echte kogels, waardoor er doden vielen. Het deed de meeste mensen denken aan het optreden van de apartheidspolitie van voor 1994. Het verschil: toen was de politie voornamelijk blank, nu is zij voornamelijk zwart.

Zuma wilde bij zijn plotselinge en onverwachte bezoek praten met de burgemeester, een ANC-lid, maar die was al om 12 uur ’s middags naar huis gegaan, „met hoofdpijn”, aldus zijn secretaresse op het gemeentehuis. Daarop ontstak de Zuid-Afrikaanse president in woede en eiste hij de onmiddellijke terugkeer van de burgemeester op het gemeentehuis. Toen deze bedremmeld voor Zuma verscheen, beet de president hem toe: „U wordt betaald om uw werk te doen op kantoor, niet vanuit uw bed.”

Zuid-Afrika telt 283 gemeenten. In slechts 20 procent is sprake van „matig tot goed bestuur”, zo blijkt uit een onderzoek van een ANC-commissie, terwijl in de resterende ongeveer 225 de zaken volledig scheef zijn gelopen. Met andere woorden: een totaal gebrek aan dienstverlening door de overheid. Een uitzondering vormt de Westkaap, die als enige provincie wordt bestuurd door de Democratische Alliantie onder leiding van Helen Zille. Zij gaat deskundig te werk, heeft vriendjespolitiek verbannen en is niet bang geschoolde mensen aan te nemen.

Elders geldt veelal niet dat bij de benoeming van gemeente-ambtenaren de best geschoolde man of vrouw de baan krijgt In slechts heel weinig gevallen beschikt een ambtenaar over scholing en kennis die hij in zijn functie kan toepassen. Meestal wordt zo iemand benoemd omdat hij bevriend is met hoge provinciale ANC-leden of omdat hij familie is van de burgemeester.

Kortom: omkoperij, smeergelden, corruptie nemen dwars door Zuid-Afrika epidemische vormen aan in alle bestuurslagen, plus bij de politie en onder rechters en openbare aanklagers. Zuid-Afrika glijdt dan ook in snel tempo af naar het niveau van zo veel andere Afrikaanse landen, met name Nigeria, waar niets gebeurt zonder smeergeld.

ANC-teams die bezig zijn aan een inspectie van alle gemeentebesturen rapporteren dat er in de meeste gemeenten geen sprake is van bestuur, maar van fraude en corruptie, een gebrekkige boekhouding, niet functionerende technische departementen, incompetentie, geen inbreng van de burgerij, luie ambtenaren en wagenparken van de overheid die staan te roesten.

De ANC-inspecteurs rondden hun verslag af met de waarschuwing dat de nationale overheid de plaatselijke overheden slechts via de afkondiging van een landelijke noodtoestand in het gareel kan brengen. Of zoals minister Shiceka het stelde: „Zuid-Afrikaanse gemeentebesturen vormen een koor dat vals zingt en daardoor veeltonige muziek voortbrengt waar het publiek stapelgek van wordt.”

Zuma, zelf eens verdacht van corruptie rond de aankoop van wapens, sprak in zijn inaugurale rede over „de kanker van corruptie” die Zuid-Afrika ondermijnt en hij beloofde er iets aan te doen. Hij wekt de indruk dat hij het meent. Maar het feit dat er nu al sprake is van toenemende corruptie in ook de landelijke overheid schept geen hoge verwachtingen.