Vraag een oudere inwoner van Rusland wat destijds eigenlijk het mooiste plekje van de voormalige Sovjet-Unie was en de kans is groot dat hij Abchazië noemt. Oude Russen bezigen termen als ”parel aan de Zwarte Zee” en ”de subtropische verrassing van de Kaukasus” wanneer ze over het land spreken. Stalin liet er niet voor niets zijn prachtige datsja’s (Russische buitenhuisjes, PvB) bouwen. De dictator was een groot bewonderaar van de natuurpracht in het land.Hoewel Abchazië momenteel officieel tot Georgië behoort, worden die door een streng bewaakte grens van elkaar gescheiden. Een paar kilometer buiten de Georgische stad Zugdidi doemt ineens een slagboom op. Er zeulen wat mensen met koffers en tassen en er wordt naar paspoorten gevraagd. Georgische vluchtelingen, zo blijkt. Verderop de weg richting de grens­rivier de Ingur is een wegblokkade te zien.

Net zoals Zuid-Ossetië, de andere afvallige deelrepubliek van Georgië, heeft Abchazië zich door middel van een bloedige burgeroorlog van Georgië weten af te scheiden en wordt het nu net als Zuid-Ossetië door Rusland en Nicaragua erkend. Wit-Rusland zal waarschijnlijk spoedig volgen en wellicht ook Venezuela, Cuba en Libanon.

Abchazië staat op nagenoeg geen enkele kaart als onafhankelijk aangegeven. Maar zodra je de grens over bent, wordt het duidelijk dat je hier toch echt in een ander land bent aanbeland.

Grote billboards met nationalistische teksten en de Abchazische vlag laten niets aan duidelijkheid te wensen over: ”Welkom in Apsni Atchbintkarra”, oftewel de onafhankelijke republiek Abchazië. Betalen met de Georgische lari zit er niet in, de Russische roebel is hier het wettige betaalmiddel en de auto’s zijn voorzien van Abchazische nummerplaten met de afkorting ABH erop. Ten slotte moet ook je horloge nog een uur worden teruggezet, want hier hanteert men niet de Georgische tijd, maar de Moskoutijd.

„Wij Abchaziërs zijn onafhankelijk en zullen dat blijven. Bovendien is de Abchazische wijn stukken beter dan de Georgische wijn, reden temeer om onafhankelijk te zijn”, zegt een Abchazische grenswacht met een vrolijke blik in de ogen. In het Russisch uiteraard. Georgisch wordt hier niet gesproken, dat is taboe.

Onafhankelijkheid

Stalin zorgde er met zijn verdeel-en-heerspolitiek voor dat in 1931 Abchazië een autonome deelrepubliek werd binnen de Georgische Sovjetrepubliek. Zoals deze politiek ook elders in de voormalige Sovjet-Unie de kiem van oorlogen werd, gebeurde dat ook in Abchazië. De Abchaziërs spreken een andere taal dan de Georgiërs en behoren tot de Noord-Kaukasische volkeren, terwijl Georgiërs tot de Zuid-Kaukasische volkeren behoren.

De onderhuidse spanningen tussen beide volken kwamen echter pas aan het einde van de jaren tachtig aan het licht, toen de Sovjet-Unie uiteen viel. In 1991 verklaarde Georgië zich onafhankelijk, waarna de Abchazen begonnen te vrezen voor hun autonomie.

Het hek ging echt van de dam toen de Georgische overheid in 1992 besloot de Sovjetconstitutie te verlaten en de uit 1921 stammende grondwet van de Democratische Republiek van Georgië te herstellen. De Abchaziërs zagen deze beslissing als een ernstige bedreiging van hun autonomie.

De Georgiërs voerden een hardnekkig nationalistisch bewind en zo brak er een bloedige burgeroorlog uit. Uiteindelijk wisten de Abchaziërs zich te verenigen in het verbond van Kaukasische bergvolkeren, een pro-Russische guerrillabeweging en een verzameling van Tsjetsjeense, Kabardijnse, Tsjerkessische en Abchazische strijders. Zij wisten nagenoeg heel Abchazië te veroveren.

Een etnische schoonmaak was het gevolg. Er vielen zo’n 3000 doden aan Abchazische kant en volgens verschillende schattingen 10.000 tot 30.000 aan Georgische kant. Na de oorlog in Zuid-Ossetië van augustus vorig jaar laaide de strijd in Abchazië nogmaals op en werden de Georgiërs uit het laatste stukje Abchazië dat zij nog onder controle hadden, de Kodorivallei, verdreven. Heel Abchazië was toen veiliggesteld.

In Otsjamtsjire, een kustplaats in het zuiden van Abchazië, levert Anatoli, een 41-jarige Abchazisch militair, daar triomfantelijk het bewijs van: hij laat een filmpje op zijn mobiel zien. Duidelijk is te zien hoe vier soldaten hun voeten afvegen aan de Georgische vlag, onder het geluid van een ironische Russische dancemelodie. „De Kodorivallei”, zegt hij met een tevreden knik en een vastberaden blik. „Nu heeft Saakasjvili helemaal niets meer in ons Abchazië te zeggen. Zo is het goed.”

Spooksteden

Een paar kilometer voorbij de grens heeft Geocell, het Georgische mobiele netwerk, geen ontvangst meer. Daarvoor in de plaats komt het Abchazisch-Russische A-Mobile. Alles wijst erop dat de Georgiërs hier niets meer in de melk te brokkelen hebben. Vanaf de grens richting Soechoemi ontbreekt er vooral één ding, en dat zijn de Georgiërs.

Met name in het zuidoosten, in Gali en Otsjamtsjire, waar de meeste Georgiërs woonden, zijn de gevolgen van de burgeroorlog overal zichtbaar: kapotgeschoten huizen en flatgebouwen en af en toe ook de restanten van wat eens prachtige paleizen van hoge Sovjetbonzen geweest moeten zijn.

De Abchaziërs hebben dan wel hun onafhankelijkheid verworven, maar de prijs is uitermate hoog geweest. Voordat de oorlog begon, woonden er in totaal 500.000 mensen in Abchazië. Abchaziërs, Armeniërs, Russen, Grieken en Georgiërs leefden broederlijk naast elkaar. Genietend van het subtropische klimaat, met zijn sinaasappels, mandarijnen en wijn. Abchazië was synoniem voor het goede leven: de Zwarte Zee, met op de voorgrond de palmen en op de achtergrond de machtige Kaukasus.

Van de oorspronkelijke 500.000 inwoners zijn er nu echter nog maar ongeveer 200.000 inwoners over. Het land staat letterlijk leeg. Het roept dan ook de vraag op of de verdreven Georgiërs niet onmisbaar zijn voor de opbouw van het land.

SUV’s

In de hoofdstad Soechoemi is veel opgeknapt. Soechoemi heeft wel iets weg van Monaco, de duurste modellen SUV’s vinden hun weg over slingerende, reliëfrijke en planologisch uitgekiende eenrichtingboulevards.

Twintig kilometer ten noorden van Soechoemi, in het prachtige Novi Afon, is het plaatselijke klooster (een kopie van Mount Athos in Griekenland) weer nagenoeg opgeknapt. Het was in de oorlog ernstig beschadigd, maar heeft nu weer iets van zijn oude glans teruggekregen. En ook in Gagra, ook wel beschouwd als de mooiste kustplaats van Abchazië, waar de Kaukasus met dikbeboste wouden regelrecht in de Zwarte Zee overgaat, doet men zijn uiterste best om oude tijden te doen herleven.

Abchazië moet het net als vroeger weer hebben van zijn toeristen. Kwamen ze voorheen uit de hele Sovjet-Unie naar Abchazië, nu zijn het vooral de Russen die veel geld in het laatje brengen.

Rusland is belangrijk voor Abchazië, erkent ook Maxim Gundia, viceminister van Buitenlandse Zaken van Abchazië, ruiterlijk. Het Abchazisch ministerie is gevestigd in een gerenoveerd, groot en log gebouw in typische Sovjetstijl. Gundia’s kamer biedt uitzicht op de Zwarte Zee, die bij zwaar weer letterlijk zwart is en naadloos overgaat in de donkere zwarte luchten aan de horizon.

Of Georgië een marionet van Rusland is? „Nee, dat zeker niet”, verzekert Gundia. „Wij hebben Rusland nodig, maar Rusland heeft ons ook nodig. Let maar op: na 2014 staan wij pas goed op de kaart. De Olympische Winterspelen in 2014 in Sotsji, net over de grens in Rusland, zullen voor een economische opleving in Abchazië gaan zorgen. Er zullen toeristen naar Abchazië komen en we hebben hier cementfabrieken, waarmee we in Sotsji kunnen gaan bouwen.”

Op diplomatiek gebied ziet Gundia voor Abchazië een bemiddelende rol weggelegd. „Op de lange termijn willen we ons niet richten op de tegenstellingen met buurlanden. Wij gaan uit van een meer verzoenende rol. We kunnen een rol spelen in de relatie tussen Oost en West. Maar dan moet Abchazië natuurlijk wel door Europa erkend worden. Zolang Abchazië niet erkend wordt, is er hier ook geen Europese veiligheid. Het is dus in Europa’s eigenbelang om Abchazie te erkennen. Zolang dat niet gebeurt, zullen onze Russische vrienden ons moeten beschermen.”

Broeders naast elkaar

In Zugdidi aan de Georgische kant van de grens is het een drukte van belang. Hier zijn veel uit Abchazië gevluchte Georgiërs neergestreken. De receptionist van Hotel Zugdidi, in het centrum van Zugdidi, weet niet goed wat ze ervan moet denken.

„Ja, de Russen zijn hier vorig jaar in Zugdidi geweest”, zegt ze. „Ze hebben hier natuurlijk niets te zoeken. Ze waren met veel materieel en ze reden door de straten en wij keken vanuit onze ramen hoe ze in colonne voorbijreden. Maar sommigen hadden wodka bij zich en hier en daar werd er een borreltje met wat locals gedronken en geproost op de vrede. Ja, zo zou het voor altijd moeten zijn, net zoals vroeger: dat het niet uitmaakt of je nu Georgiër, Abchaziër of Ossetiër of wat dan ook bent. Als broeders naast en met elkaar.”