Het is een dag van schietgevechten op de Morro da Providencia, een sloppenwijk van Rio de Janeiro. Het is tegen dit geweld dat het Nationale Programma voor Burgerveiligheid Alessandra da Cunha inzet. De alleenstaande vrouw is geen expert in geweld maar zoals zo veel andere “vredesvrouwen” ondergaat ze alle dagen het geweld in al zijn vormen.„Op elk uur van de dag zijn er schietgevechten, tijdens de schooluren, wanneer je gaat werken”, vertelt Da Cunha, die receptioniste is bij een taxi­centrale. Telkens als een schietgevecht losbarst, begint haar zesjarige zoontje helemaal te beven. Een veel minder zichtbaar gevolg is dat hij opgroeit in een cultuur van agressie. „Kinderen groeien op met het geweld in hun hoofd.”

Vredescultuur

Het ministerie van Justitie heeft Da Cunha samen met 11.000 andere vredesvrouwen gerekruteerd om in de sloppenwijken jongeren op te sporen die zich in een risicosituatie bevinden en hen naar beroepsopleidingen van de overheid te sturen.

Maar hun missie is veel ambitieuzer, zegt Rita Lima, coördinator van de beroepsopleidingen. Het gaat om het creëren van „een vredescultuur” door de onveiligheid via de burgers aan te pakken en niet via politie­repressie. „Vrede op een gewelddadige plaats is alleen mogelijk als er door de inwoners zelf aan gewerkt wordt.”

„De vrouw speelt een steeds centralere rol in deze gemeenschappen”, zegt Sergio Andrea, uitvoerend secretaris van de afdeling sociale assistentie van het stadsbestuur van Rio de Janeiro. Vrouwen houden het huishouden overeind, zetten zich in voor hun gemeenschap, zorgen voor kinderen en ouderen.

Cursussen

In het Programma voor Burgerveiligheid krijgen de vrouwen cursussen over mensenrechten, bemiddelingstechnieken en rechtsprincipes. In ruil voor de acht uren per week die ze aan hun taak wijden, krijgen ze 57 euro per maand.

Het project begon in de wijken van Rio de Janeiro met de hoogste misdaadcijfers. Een kwart van de 6 miljoen inwoners van Rio de Janeiro leeft op de dichtbevolkte heuvels (”morros”) aan de rand van de stad. Het meest zichtbare geweld komt er voort uit drugshandel: van rivaliserende bendes, die zware munitie gebruiken, van de politie, die er binnenvalt om de bendes te bestrijden, en van plunderingen van huizen van de bewoners door beide kampen.

In tegenstelling tot andere projecten wordt het Programma voor Burgerveiligheid uitgevoerd door „vrouwen die iedereen kennen, die de luiers nog verschoond hebben van de baby’s die vandaag jongeren zijn, die de buren graag helpen als die aankloppen met een probleem”, zegt Da Cunha.

De Portugese Tatiana Moura van het Observatorium voor Gender en Gewapend Geweld van de universiteit van Coimbra deed anderhalf jaar lang onderzoek naar het geweld in de favela’s van Rio.

In de meeste studies zag ze een tweedeling die niet aan de werkelijkheid beantwoordde. „Men stelt het voor alsof het geweld in twee polen uiteenvalt: de publieke ruimte, gereserveerd voor de mannen, die doden en gedood worden met vuurwapens, en de huiselijke wereld, de plaats bij uitstek waar vrouwen het slachtoffer worden van geweld.”

Drugshandel

Moura veegde die tweedeling weg en onderzocht de rol van meisjes en vrouwen in de drugshandel. Ze spelen een belangrijke rol als „vriendin van de handelaar” en voeren basis­taken uit, zoals het transport van wapens en drugs, en gebruiken soms zelfs vuurwapens.

De conclusie was dat de motivatie voor het geweld bij vrouwen en mannen gelijk was: het gebrek aan perspectieven, de sociale uitsluiting en „het perspectief van gewapend geweld als mechanisme om consumptiegoederen te verkrijgen.”

Maar wanneer vrouwen een belangrijker rol speelden in de drugsnetwerken, hadden ze ook andere redenen dan mannen. „Vaak hebben ze kinderen, zijn het weduwen en zoeken ze in de drugshandel een bron van levensonderhoud.”

Jongeren

In Brazilië is met name het geweld tegen en door jongeren het afgelopen decennium sterk gestegen.

Met name in de grote steden van het land zijn jeugdbendes sterk aan het groeien en worden jongeren in een risicovolle omgeving steeds vaker in verband gebracht met geweld.

De meeste dodelijke slachtoffers vallen in de leeftijdsgroep 15- tot 24-jarigen, waarbij het doorgaans gaat om zwarte jongens uit volkswijken.

Jongeren zijn niet alleen slachtoffer van onderlinge vechtpartijen of van uit de hand gelopen illegale praktijken, maar ook afrekeningen door politie en doodseskaders komen steeds meer voor.

De zware criminaliteit is in het algemeen gericht op de drugshandel.