Het groepje Leerdamse vrijwilligers won onlangs de plaatselijke Stadsrechtenprijs 2008 vanwege zijn inzet voor het Hofje. Oud-raadslid en oud-wethouder Peels: „We zijn als vrijwilligers honderd procent gemotiveerd om het Hofje te behouden voor Leerdam. Dit gebouw is van groot historisch en cultureel belang voor de stad.”Het Hofje dateert van 1772. Stichteres Maria van Aerden-Ponderus bepaalde in haar testament dat haar aanzienlijke kapitaal –ze overleefde man en kinderen– gebruikt moest worden voor de stichting van een hofje voor dames uit haar familie. Als die er niet waren, mochten ‘vreemden’ in de huisjes wonen. Mits de dames ongetrouwd, van gereformeerden huize en van absoluut „fatsoendelijk” gedrag waren. Naast deze hoofdlijnen bepaalde Maria tal van details, tot en met de plank in de kelder van de twaalf huisjes, zodat de bewoonsters hun spullen ordentelijk op konden ruimen.

Omdat de meeste nazaten in Leerdam bleken te wonen, werd daar het Hofje gebouwd en niet in Den Haag, waar de familie woonde. Banden met de Oranjes zorgden ervoor dat de grond gratis werd verworven, op de plek waar ooit een kasteel stond.

Saillant detail is dat anno 2009 zo veel mogelijk oude regels worden gehandhaafd. De vier huidige bewoonsters zijn nog altijd ongehuwd, protestant en herenbezoek is slechts toegestaan tot 22.00 uur. Niet zo heel lang geleden werd een bewoonster die wat al te nadrukkelijk de laatste regel aan haar laars lapte op straat gezet door de toenmalige binnenvader. Tegenwoordig worden nieuwe bewoonsters ‘gescreend’ door beherend regent mr. Maarten Kruyswijk, verre nazaat van Maria van Aerden.

Na de Tweede Wereldoorlog werd diverse keren gesproken over de sloop van het Hofje. De afgelopen decennia ontfermde de gemeente zich over het gebouw, betaalde mee aan de restauratie, die in 1977 werd voltooid, en gebruikte daarna een deel als raad- en trouwzaal.

Vorig jaar stond het Hofje opnieuw op een keerpunt in zijn geschiedenis. „Er zijn nog beperkte fondsen van het oude legaat beschikbaar. Maar de bodem komt in zicht. Jaarlijks zijn forse bedragen voor onderhoud nodig. Om het Hofje te laten voortbestaan, moet er geld worden verdiend. Anders ligt achteruitgang op de loer. En dat mag niet gebeuren, want het Hofje is qua geschiedenis en ligging uniek in ons land”, aldus adviseur Willem van Iperen.

Vandaar dat vorig jaar een forse ommezwaai werd ingezet, die dit jaar een vervolg krijgt. Van Iperen haalde oud-bestuurder Peels binnen, die op haar beurt als bekende Leerdamse tientallen vrijwilligers overhaalde in het Hofje aan de slag te gaan.

Op de historische locatie wordt inmiddels een reeks activiteiten ontwikkeld rond het museum dat in het pand is gevestigd. Men mikt dit jaar op ten minste 10.000 bezoekers. Het aantal rondleidingen moet de komende jaren stijgen tot 15.000.

„Het museum is heel bijzonder. Onder meer met 42 Hollandse meesters, zoals Frans Hals en Jacob van Ruisdael. Het Mauritshuis en Boymans zijn jaloers op onze collectie”, laat Van Iperen weten.

Een museumwinkel, een koffiehoek en een originele tuin zijn in ontwikkeling en er is ruimte gecreëerd voor vergaderingen of familiebijeenkomsten.

Verder timmert het Hofje aan de weg met een serie klassieke concerten, een collectie 18e-eeuws zilverwerk en een schilderij uit die tijd die het heeft gekregen via een legaat van familie van de stichteres.

Van Iperen en de vrijwilligers zijn vol goede moed dat ze het Hofje kunnen behouden voor het nageslacht. „De schilderijen, het gebouw, de banden met het Oranjehuis, de rondleidingen met verhalen over de VOC en Napoleon; dat is uniek. Daarnaast zijn er arrangementen mogelijk in combinatie met de Glasblazerij, het Glasmuseum of het Bijbelmuseum.”