Maar China moet nog een immense achterstand goedmaken op het vlak van zelfmoordpreventie en sociaal onderzoek. Zo kan bijvoorbeeld niemand goed verklaren waarom het aantal zelfmoorden bij vrouwen zo hoog ligt.

„Zelfmoord is een dringend probleem geworden voor de openbare gezondheidszorg”, schreef het communistische vlaggenschip ”People’s Daily” vrijdag in een artikel dat op een ongebruikelijk vrijmoedige manier het probleem van de zelfmoorden aankaartte.

Gemiddeld 2 miljoen Chinezen per jaar doen een poging om zichzelf van het leven te beroven en ongeveer 287.000 slagen daar ook in. Zelfmoord is daardoor goed voor maar liefst 3,6 procent van alle sterfgevallen en is de vijfde doodsoorzaak na hart- en vaatziekten, bronchitis, leverkanker en longontsteking. Het is de eerste doodsoorzaak voor Chinezen tussen de 15 en 34.

De cijfers zijn afkomstig van het onlangs opgerichte Onderzoeks- en Preventiecentrum voor Zelfmoord in Peking (SRPC). Ze werden vorige week dinsdag bekendgemaakt naar aanleiding van de opening van het preventiecentrum en zorgden meteen voor een schokeffect. Het was immers de eerste keer dat de resultaten van een grootschalig onderzoek naar zelfmoord wereldkundig werden gemaakt in China.

Het onderzoek maakt een eind aan de jarenlange miskenning van een sociale plaag. „De overheid dacht jaren dat het zelfmoordcijfer schade zou toebrengen aan het imago van China als een communistisch paradijs”, geeft een topambtenaar toe die anoniem wil blijven. „Enkele jaren geleden verbood de regering nog een onderzoekscentrum met betrekking tot het onderwerp. Nu lijkt ze klaar om erover te praten.”

Er is, in vergelijking met andere landen, iets merkwaardigs aan de hand met de Chinese zelfmoordcijfers. Zo ligt de zelfmoordgraad in de stad drie keer lager dan op het platteland; 90 procent van de zelfmoorden vindt plaats in landbouwgebieden. China is ook het enige land waar meer vrouwen dan mannen zichzelf doden; in ontwikkelingslanden ligt het aantal mannelijke zelfmoordenaars normaal drie keer hoger.

Ook wat betreft de oorzaken van zelfdoding onderscheidt China zich van de rest van de wereld. Normaal gesproken zijn psychische problemen bij 90 procent van de gevallen de hoofdoorzaak van zelfmoord, maar in China ligt het aandeel van geestesziekte veel lager. Het aandeel van werkloosheid en sociale veranderingen als motief bij zelfmoord daarentegen is er veel hoger.

De werkloosheid is een relatief nieuw probleem, dat voor veel Chinezen onoverwinnelijk blijkt. Miljoenen Chinezen die zich jarenlang veilig waanden in de planeconomie, werden het afgelopen decennium ontslagen bij de agressieve hervorming van de overheidsbedrijven. Volgens officiële cijfers hebben meer dan 6 miljoen ontslagen ambtenaren geen nieuw werk gevonden, maar dat cijfer ligt allicht veel hoger.

Een ontslag komt in China meestal aan als een financiële en emotionele mokerslag. Er is geen sociale zekerheid om ontslagen werknemers op te vangen en de kans om opnieuw aan de slag te gaan is voor veel mensen nihil, wegens een gebrek aan opleiding. Ontslagen vinden bovendien van de ene dag op de andere plaats. Heel wat ondernemingen stoppen hun werkzaamheden nog voordat ze goed en wel bankroet worden verklaard. Als overheidsbedrijven zonder geld zitten, krijgen de werknemers soms de opdracht „een lange vakantie te nemen.”

„De werklozen zijn het grootste probleem”, bevestigt Guo Nianfeng, een onderzoeker van de Chinese Vereniging voor Psychische Gezondheid. „Ze vinden het verkeerd dat de staat niet langer voor hen zorgt. Het is geen geïsoleerd maar een groeiend sociaal probleem.”

Het hoge aantal zelfmoorden bij jonge vrouwen op het platteland heeft volgens de onderzoekers deels te maken met de overgang van een planeconomie naar een markteconomie en met de crisis in de landbouw. Chinese vrouwen verrichten traditioneel al veel werk op het veld. Als hun man dan nog eens naar de stad vertrekt om werk te zoeken, wordt de arbeidsdruk voor vele boerenvrouwen te zwaar.

Toch is niet alles terug te voeren tot de economische hervormingen die Deng Xiaoping meer dan twee decennia geleden inzette. Ook cultuurpatronen spelen een rol in een land dat een lange feodale geschiedenis kent en een confuciaanse traditie heeft waarin de rol van de man hoger wordt ingeschat dan die van de vrouw.

De onderzoekers in het nieuwe centrum zijn niet onervaren: het zijn specialisten van het Chinese Centrum voor Ziektecontrole en Preventie en ervaren psychiaters. Ze staken in 1995 samen met de Canadese dokter Michael Phillips de hoofden bij elkaar voor het eerste onderzoek naar zelfmoord in het land. Het resultaat van dat onderzoek werd gepubliceerd in het decembernummer van het Britse medische tijdschrift ”The Lancet”.