1. Krewerd
„Het interieur van de kerk in Krewerd bij Delfzijl is niet alleen uniek in Groningen, maar zelfs in heel Europa. Het koor van de kleine bakstenen kerk wordt van het schip gescheiden door een stenen doksaalwand uit ongeveer 1300. Bovenop de wand rust een houten tribune met een orgel uit 1531, dat tot de oudste nog bespeelbare orgels in Nederland behoort. De houten deuren dateren ook uit deze tijd. Deze rijke kerkinrichting brengt de katholieke cultuur van het middeleeuwse Ommeland op indringende wijze tot leven.”2. Ter Apel
„In Ter Apel, pal aan de Duitse grens, kan de sfeer in een middeleeuws klooster worden beleefd. Het is het enige middeleeuwse plattelandsklooster dat in Nederland bewaard bleef. Het klooster, gebouwd aan het einde van de vijftiende eeuw, is gesticht door de orde van de kruisheren. Van de middeleeuwse kerkinrichting bleef opmerkelijk veel bewaard: in het koor, achter het stenen doksaal, zijn rijk versierde houten koorbanken, een stenen priesterbank (sedilia) en een wasbekken (piscinanis) te zien. Aan de kloostergang ten noorden van de kerk, waarvan twee gangen volledig bewaard bleven, grenzen onder meer de sacristie, de kapittelzaal (met origineel balkenplafond), de refter (met een fraaie erker) en de ’warme’ kamer met een schouw.”

3. Westeremden
„Een van de meest sfeervolle kerkinterieurs in Groningen vindt men in Westeremden. De kerk werd gebouwd tussen 1238 en 1259 en uit die tijd bleven de laatromaanse koepelgewelven met schilderingen bewaard. Deze gewelven geven de ruimte een intiem karakter. Een groot deel van de inrichting dateert nog uit de zeventiende eeuw: twee rijen banken, de preekstoel tegen de zuidmuur, de herenbank er tegenover en het koorhek. De sfeer wordt versterkt door de oude plavuizen in het brede middenpad en de kleur waarin alles is geschilderd: imitatie mahoniehout.”

4. Noordbroek
„In de kerk van Noordbroek is op de gewelfvelden een rij voorstellingen uit de vijftiende eeuw te zien. Op de eerste travee vanuit het westen staan Zondeval en Doop naast elkaar. De gezichten van Adam en Jezus lijken sterk op elkaar - misschien een toespeling op de gedachte dat Christus de tweede Adam is. Onder dit gewelf vond vroeger de doop plaats. Na de legende van de heilige Christoforus zijn de symbolen van de vier evangelisten te zien. Het laatste oordeel is afgebeeld in de koortravee, goed zichtbaar voor de kerkgangers. Het is het eindpunt van de heilsgeschiedenis. Ten slotte is in de koorsluiting een voorstelling van de Man van smarten te zien. De boodschap is: de zondige mens die door de doop in de weg van het heil mag staan, mag redding verwachten van de Man van smarten. Dan zal hij bij het oordeel niet voor eeuwig worden verdoemd.”

5. Groningen
„Rond 1425, toen er nog druk aan de Martinikerk werd gebouwd, begon men op slechts een steenworp afstand met de verbouwing van de Der Aa-kerk. Die kreeg een nieuw gotisch koor met een brede omgang en een sacristie. De centrale ruimte is van de omgang gescheiden door een laatgotisch hekwerk, dat de leken de mogelijkheid bood om naar het altaar en het sacramenthuis te kijken. De rooms-katholieke inrichting werd bij de Reformatie in 1594 verwijderd. In de zeventiende eeuw lieten protestanten op twaalf pilaren teksten schilderen over geloof, gebed en gebod, maar ook over rechtvaardigmaking en heiligmaking.”

Dr. Justin Kroesen is universitair docent architectuur en iconografie van het christendom aan de Rijksuniversiteit Groningen. Samen met oud docent dr. Regnerus Steensma redigeerde hij het onlangs verschenen boek ”De Groninger cultuurschat. Kerken van 1000 tot 1800” (Uitg. Van Gorcum, Assen). Daarin staan de (vaak) middeleeuwse kerken en hun protestantse inrichting centraal.

Kroesen en Steensma ontvingen vorige maand de Karel van Manderprijs 2008 van de Vereniging van Nederlandse Kunsthistorici voor hun boek ”Het Middeleeuwse dorpskerkinterieur” (2004). Ze onderzochten en fotografeerden tussen 1998 en 2004 de interieurs van circa duizend dorpskerken in geheel Europa.

Steensma is medeoprichter van de Stichting Oude Groninger Kerken en voorzitter van de redactie van het tijdschrift Groninger Kerken. Kroesen is redactiesecretaris.