Woensdag landde de Amerikaanse predikant John Banks (47) op Schiphol, vrijdag verdedigt hij aan de Vrije Universiteit Amsterdam zijn proefschrift over de „Edwardsiaanse verzoeningsleer”. Centraal daarin staat „de vergeten Jonathan Edwards” (1745-1801), zoon van de bekende theoloog en opwekkingsprediker met dezelfde naam.

Banks ziet zijn onderzoek als eerherstel voor Edwards. Die wordt vaak in één adem genoemd met twee andere leerlingen van zijn vader, Samuel Hopkins en Joseph Bellamy. Banks: „Edwards junior is de onbekendste van de drie en dat vond ik een raadsel. Het beeld bestond dat hij de verzoeningsleer van Hugo de Groot aanhing en dat hij te abstract preekte. Maar dat is veel te negatief, ontdekte ik.”

Daarom schreef Banks in 2021 een biografie over de jonge Edwards, waarin hij niet eerder gepubliceerde handschriften verwerkte. En de afgelopen vier jaar bestudeerde hij, onder leiding van prof. dr. W. van Vlastuin, Edwards’ verzoeningsleer.

Diepzinnig

Dat onderwerp is minder eenvoudig dan het klinkt. Over hoe God zondaren verzoent, bestaan in de protestantse traditie drie theorieën, legt Banks uit. Eén: Christus draagt plaatsvervangend de straf van specifieke zondaren. Twee: Christus’ dood herstelt Gods eer (Anselmus’ leer van verzoening door voldoening). Drie: Christus’ dood handhaaft publiek Gods morele orde. Die laatste visie is die van Hugo de Groot en neigt naar algemene verzoening: Christus stierf voor alle mensen.

Edwards, die zijn vaders opvattingen „meer onderscheiden uitlegde”, wist deze drie modellen te verenigen, aldus Banks. „Dat maakt zijn theologie rijk en diepzinnig. Net als de eerste visie gelooft Edwards in de persoonlijke verlossing van de uitverkorenen. Met de tweede visie ziet hij Gods natuur als basis van verzoening. Met de derde benadrukt hij Gods verheerlijking.”

De basis onder Edwards’ visie is, verrassend genoeg, Gods wezen. „Verzoening is niet maar een speculatieve wettelijke transactie, maar rust in het werkelijke, eeuwige innerlijke leven van de Drie-eenheid. Uniek is daarbij dat de Edwardsen verzoening zien door de lens van de vereniging met Christus. Volgens hen geeft Christus vrijwillig Zijn gelukzaligheid op voor de ellende van zondaren.”

Evangeliseren en uitverkiezing

Edwards’ visie werd beïnvloed door de handschriften die hij van zijn vader erfde, maar ook door de Nederlandse gereformeerde orthodoxie. „Vooral Petrus van Mastricht was belangrijk voor hem. Ik leer van Edwards dat je trouw moet blijven aan de gereformeerde leer in een tijd waarin nieuwe ideeën de kerk willen veranderen.”

Edwards’ verzoeningsleer kan kerkgangers helpen, denkt Banks. Zo ervaren mensen de noodzaak van evangeliseren vaak als strijdig met Gods soevereine uitverkiezing. „Bij Edwards gaat verzoening echter niet allereerst over de uitverkiezing van zondaren, maar over het handhaven van Gods eigen natuur. De redding van uitverkorenen is een ondergeschikt doel aan Gods eer, maar bevordert die ook. Beide zaken zijn in God niet strijdig, maar één.”

Christus’ offer is genoeg voor de hele wereld, maar alleen effectief voor de uitverkorenen, wordt vaak gezegd. Banks: „Het verenigen van die twee zaken in één verzoeningsleer, zoals dat tijdens de tweede Grote Opwekking veel gebeurde, komt regelrecht bij vader en zoon Edwards vandaan. Doordat hij verzoeningsmodellen met elkaar verbond, ontstond er een uniek mozaïek.”