Het Zuid-Afrikaanse zakenleven prees de regeringswisseling en was vooral blij met het aanblijven van de uiterst populaire en kundige minister van Financiën, Trevor Manuel.De effectenbeurs van Johannesburg stond aanvankelijk op de rand van paniek (mede veroorzaakt door de monetaire wereldproblemen van dit moment) maar de rust keerde terug toen bleek dat Motlanthe niet van plan is het roer om te gooien.

Zuid-Afrikanen, die nauw betrokken zijn bij de strijd tegen aids, slaakten een zucht van verlichting toen interim-president Motlanthe aan Manto Tshabalala-Msimang de portefeuille Volksgezondheid ontfutselde en overdroeg aan de nieuweling Barbara Hogan. Ze combineert een medische achtergrond met moderne ideeën over aids. Haar voorganger volgde de desastreuze gedachtegang van Thabo Mbeki, dat hiv geen verband houdt met aids.

Kortom, Mbeki’s vertrek en Motlanthes komst stemmen de meeste Zuid-Afrikanen tot optimisme. Dat blijkt onder andere uit een enquête die de Johannesburgse Sunday Times dit weekeinde publiceerde. Vooral zwarte Zuid-Afrikanen hebben een nieuw vertrouwen in de toekomst.

Vooropstaat het verrassende feit dat ANC’er Motlanthe populairder blijkt te zijn dan partijgenoten Mbeki en Jacob Zuma; de laatste is de gedoodverfde volgende president. Vooral bij aanhangers van de regerende ANC-partij kan Motlanthe op veel steun rekenen, aldus de uitkomsten van de enquête. Verder blijkt dat de huidige officiële oppositiepartij, de Democratische Alliantie, dan in de steden een nek-aan-nekrace met het ANC zal gaan voeren. Met name in de Kaap en Gauteng (de provincie rond Johannesburg). Uit de enquête blijkt dat slechts drie van de tien ondervraagden op het ANC stemt als er deze week verkiezingen werden gehouden.

Daaruit blijkt dat de machtswisseling toch het vertrouwen in het ANC aanzienlijk heeft ondermijnd. Daar moet onmiddellijk worden bijgezegd dat 55 procent van zwart Zuid-Afrika nog altijd op het ANC zal blijven stemmen, maar ’bruine’ Zuid-Afrikanen, kleurlingen, hebben zich kennelijk massaal van het ANC afgewend: 13 procent zal nog op het ANC stemmen, terwijl dat aantal vorig jaar nog op 45 procent stond. De Zuid-Afrikanen van gemengde afkomst wenden zich en masse tot de DA.

Een van de opmerkelijkste bevindingen is echter dat Jacob Zuma’s populariteit, ook onder zwarten, tot een zeer laag niveau is gedaald. Dat is merkwaardig omdat het met name Zuma was die de ondergang van Mbeki in gang zette, uit rancune tegen de manier waarop hij indertijd door Mbeki was ontslagen als vicepresident. Zuma beweert tevens dat de beschuldigingen die tegen hem zijn ingebracht door Mbeki zijn „verzonnen”. Hij zou steekpenningen hebben ontvangen bij leveranties van buitenlandse wapens aan Zuid-Afrika.

Zuma moet volgend jaar nog voor de rechter verschijnen voor deze zaak. Het is daarom allesbehalve een voldongen feit dat Zuma het hoogste ambt in Zuid-Afrika gaat bekleden. De door hem vooruitgeschoven Motlanthe blijkt nu al zijn grootste concurrent te zijn.

Veel hangt nu af van de wijze waarop president Motlanthe de komende tijd, voorafgaande aan de verkiezingen over zeven maanden, zijn beleid gaat invullen. Hij heeft gezegd dat zijn beleid niet zal afwijken van de vorige regering-Mbeki. Maar de vraag blijft in hoeverre hij zich laat beïnvloeden door de vakbeweging en de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij, waarmee hij nauwe banden onderhoudt. Die willen een veel linkser beleid dan het ANC van Mbeki.

Binnen de partij rommelt het al geruime tijd, eerst tussen aanhangers van Mbeki en volgelingen van de populist Zuma, maar nu zijn de tegenstellingen nog scherper. Er is bij de aanhangers van Mbeki sprake van grote verontwaardiging en een gevoel van machteloosheid en ontevredenheid over de wijze waarop Mbeki is weggejaagd.

De Zuid-Afrikaanse pers maakt dit weekeinde melding van plannen van verscheidene „hooggeplaatste” maar verder anonieme ANC’ers om een splinterpartij te vormen. De enige die tot nu toe openlijk hierover wilde praten, is de ANC-premier van de provincie Gauteng, Shilowa. „De enige manier om duidelijkheid te krijgen over hoe het nu verder moet is het uitschrijven van vervroegde verkiezingen. Dan zal blijken dat het ANC concurrentie heeft gekregen van een afsplintering.”

Andere ANC-kopstukken zeggen dat Motlanthes presidentschap op zichzelf al een afsplitsing betekent; namelijk van de Zumafractie die in de kou komt te staan als Motlanthe door zijn beleid zo veel respect afdwingt dat Zuma straks het nakijken heeft.

Motlanthes voornaamste taak is het vertrouwen in de politiek te herstellen dat de bevolking van Zuid-Afrika tijdens de regeerperiode van Mbeki heeft verloren. De tussentijdse president is, om de woorden van de 90-jarige ANC-coryfee Nelson Mandela te gebruiken, uitermate geschikt om het land te leiden. Mandela liet doorschemeren dat hij anders denkt over Mbeki en dat Zuid-Afrika staat aan het begin van een nieuwe, veelbelovende periode in zijn geschiedenis. Zuid-Afrikanen willen stabiliteit en een transparant regeringsbeleid, dus niet een eigenhandig optreden en geheimzinnigheid à la Mbeki.

De Zuid-Afrikaanse pers -die in veel opzichten zijn rol van waakhond op voorbeeldige wijze speelt- werd door Mbeki en zijn trawanten keer op keer beledigd. Mbeki gedroeg zich nog altijd als de guerrillaleider uit de strijd tegen apartheid. Van Motlanthe verwacht men een staatsmansrol. Als hem dat lukt, kan hij ervoor zorgen dat het schrikbeeld van veel Zuid-Afrikanen -namelijk Zuma als president- verdwijnt.