De Bijzondere Bijstands Eenheid (BBE) van de Nederlandse krijgsmacht had de gijzeling in Moskou niet op een andere manier kunnen oplossen, zegt oud-minister van Defensie Stemerdink. „Het was een uitzonderlijke situatie. Het theater was ondermijnd, de gijzelnemers hadden explosieven om hun lichaam.”

Generaal-majoor der mariniers buiten dienst C. Homan vindt de gebruikte methode adequaat. „Als er geen snelwerkend gas zou zijn gebruikt, zouden de terroristen de hele boel hebben opgeblazen. Dan had waarschijnlijk niemand het overleefd.”

Dat de artsen niet is verteld welk gas er in het theater is geblazen, vindt Homan typisch Russisch. „Geheimhouding is daar een groot goed.”

Welk gas het is geweest, blijft enkele dagen na de overmeestering nog altijd onduidelijk. Volgens de Russische kant Kommersant gebruikten de elitetroepen een in de Sovjettijd ontwikkeld gas om de gijzelnemers -en dus ook de gegijzelden- te bedwelmen. De krant schreef gisteren dat de troepen het gas niet kenden van eerdere acties.

Kommersant baseerde zich op verklaringen van (oud-)functionarissen van de elitetroepen van de Russische binnenlandse veiligheidsdienst FSB en van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De troepen zouden het gas kort voor de aanval op het theater hebben gekregen.

De elitesoldaten hebben naar eigen zeggen geen tegengif gekregen voordat zij de aanval begonnen. „Toen we in de zaal waren, begonnen wij allemaal over te geven”, aldus een van de leden van de eenheid van Binnenlandse Zaken. Volgens Kommersant is het gas nooit onderzocht op de effecten, omdat daar geen geld voor was. „De FSB heeft de gegijzelden als proefkonijnen gebruikt.”

Een veronderstelling is dat het hallucinerende BZ-gas is gebruikt. Dit middel is begin jaren vijftig door de Amerikanen ingezet in Vietnam en in 1999 door de Serviërs in Kosovo.

Het zou ook V-gas kunnen zijn, de Russische variant van het zenuwgas VX, dat door de Amerikanen is ontwikkeld als strijdgas voor het slagveld. Het inademen van een extreem lage concentratie van zowel BZ-gas als het V-gas is dodelijk. Nadeel is dat de gassen niet snel werken. En dat moest in Moskou wel.

De krant Izvestia schrijft op basis van een gesprek met een anesthesist dat het onwaarschijnlijk is dat er een ’gewoon’ narcosegas is gebruikt, dat voor medische doeleinden wordt toegepast, zoals chloroform. Volgens de arts is het onmogelijk om daarmee zo snel een dergelijk zwaar effect te sorteren.

Een andere medicus houdt het in Izvestia ook voor twijfelachtig dat een bekend zenuwgas, zoals sarin, in het theater is gepompt. De artsen die als eersten de gijzelaars behandelden, kregen volgens hem geen instructies om de daarvoor bekende antistoffen toe te dienen.

Voorzover het de ex-marinier Homan bekend is, gebruiken Nederlandse antiterreureenheden geen gas. „Wel enorm veel lawaai. Door de herrie ontstaat er verwarring en zijn de gijzelnemers tijdelijk verdoofd.” De methode is in oktober 1974 gebruikt bij de gijzeling van een koor en enkele bewakers in de Scheveningse gevangenis en in juni 1977 bij de treinkaping in De Punt.

Na langdurig vruchteloos onderhandelen raasden in de vroege ochtend van 11 juni 1977 twee F-104 Starfighters met volle naverbranders diverse keren laag over de trein om chaos te scheppen. Tegelijkertijd werd vol gevuurd op de balkons. Bij de voor Nederlandse begrippen gewelddadige bevrijdingsactie kwamen zes van de negen terroristen en twee gegijzelden om het leven.

In zijn boek ”Manoeuvreren” dist oud-minister Ter Beek een anekdote op over de presentatie van het bevrijdingsplan door de oud-chef defensiestaf, generaal Henk van de Breemen. „Toen hij het plan lanceerde om Starfighters met nabranders laag over de trein te laten scheren, had (minister-president) Joop den Uyl daar zichtbaar moeite mee. Het was voor hem „zo militair.” „Zou dat anders kunnen?” vroeg Joop aan de jonge marinier. „Dat kunnen we oplossen”, zei Henk, „we maken het veel minder militair.” „Hoe dan?” vroeg Joop gretig. „Nou, we spuiten de Starfighters wit en zetten er in grote letters Politie op.”

Het verhaal gaat dat bij de gelijktijdige gijzeling van dik honderd schoolkinderen in Bovensmilde ’gif’ door het eten is gedaan. Kinderen werden vervolgens ziek en moesten de school verlaten. Het zou een onschuldig laxeermiddel geweest kunnen zijn. Homan acht het niet uitgesloten. „Als het zo is, geeft men dat niet aan de openbaarheid prijs. Dan kun je het middel een volgende keer niet meer gebruiken.”