Onderzoek heeft aangetoond dat in Zuid-Afrika 200.000 ”traditionele helers” werken. Zij behandelen jaarlijks 26 miljoen klanten/patiënten. Eerder dit jaar ondertekende president Mbeki de wet op de traditionele gezondheidswerkers. Daarin staat onder meer dat traditionele helers voortaan worden beschouwd als wettige gezondheidswerkers. Er zijn plannen om een raad van toezicht te benoemen, die zich moet buigen over zaken als kwaliteitscontrole, opleiding en accreditatie. Verder bepaalt de wet dat de medicijnen die de sangoma’s voorschrijven, moeten worden onderworpen aan dezelfde strenge bepalingen als waaraan ”westerse” geneesmiddelen moeten voldoen.Omstreden
De omstreden minister van Volksgezondheid, Manto Tshabalala-Msimang, die net als president Mbeki de relatie tussen hiv en aids ontkent, heeft inmiddels gezegd dat er wat haar betreft geen wetenschappelijke keuring van traditionele ’geneesmiddelen’ nodig is. „Immers”, zei zij onlangs in het parlement, „deze middelen hebben zich door de eeuwen heen genoegzaam bewezen.”

Msimang, die aidspatiënten aanraadt hun ziekte te bestrijden door het eten van knoflook, uien en dergelijke, heeft zich hiermee de woede van Zuid-Afrikaanse wetenschappers op de hals gehaald. „Het is ons al bekend dat sangoma’s vaak onzinnige en totaal nutteloze kruiden en planten voorschrijven, die medisch gezien niets uithalen”, zegt prof. John Harrison van de Zuid-Afrikanse Raad voor Wetenschappelijk Onderzoek.

Ook de traditionele helers zelf zijn niet helemaal gerust op de nogal nonchalante houding van Msimang tegenover traditionele middelen. Sazi Mhlongo, lid van de nationale vereniging van traditionele helers, is bijvoorbeeld bezorgd over een nieuw type sangoma. „Er zijn onopgeleide jongeren die zich sangoma noemen en die met hun middelen in kranten adverteren, maar die niets weten over traditionele geneeskunde. Het zijn gewoon oplichters.” Mhlongo vindt dan ook dat de traditionele geneesmiddelen wel op wetenschappelijke wijze moeten worden gekeurd.

Aids
Het is een feit dat de meeste aidslijders meer heil zien in behandeling door een sangoma dan door een westerse arts. Een recente peiling wees uit dat maar liefst 90 procent van zwarte aidslijders in de provincie KwaZulu-Natal niet gelooft in moderne aidsremmers, maar wel in de middelen die zij van hun traditionele heler krijgen toegediend. Aidsspecialisten zeggen dat zwarte patiënten zich gemakkelijker voelen bij een sangoma dan bij een moderne arts, en dat het daarom wellicht een goed idee zou zijn als sangoma’s en aidsspecialisten een vorm van samenwerking aangaan.

Op een congres van aidsspecialisten, sangoma’s en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven in Johannesburg werd men het erover eens dat bedrijven contact moeten opnemen met de traditionele helers van hun personeel, om ervoor te zorgen dat aids wordt teruggedrongen. Het zakenleven moet bereid zijn briefjes van sangoma’s te accepteren waarin de traditionele genezer pleit voor ziekteverlof van de betrokken employee. Het congres pleitte er tevens voor dat ziekenfondsen sangomabezoek en kosten van de traditionele geneesmiddelen vergoeden.

Vertrouwensfunctie
Volgens prof. David Dickinson van de universiteit van Witwatersrand zijn sangoma’s wel degelijk in staat het immuniteitsstelsel van aidspatiënten te verbeteren. „Traditionele genezers zijn meer dan moderne artsen in staat het vertrouwen van een aidspatiënt te winnen. Daardoor heeft psychologische steun van de sangoma meer kans op succes. De sangoma is beter in staat de familie en de vriendenkring vertrouwd te maken met de hiv-status van de patiënt”, aldus de hoogleraar. Hij zegt dat het bij de huidige aidsepidemie in Zuid-Afrika noodzakelijk is iedereen te betrekken bij de strijd tegen de ziekte.

Sommige bedrijfstakken werken nu al nauw samen met traditionele genezers, met name de grote Zuid-Afrikaanse mijnbouwbedrijven. Anglo-American, met meer dan 100.000 meest zwarte werknemers, zet wat dit betreft de toon. Elke hiv-positieve werknemer krijgt gratis aidsremmers en ontvangt een vergoeding voor een bezoek aan de sangoma en voor de middelen die deze voorschrijft. Bovendien verricht het bedrijf onderzoek naar manieren om sangoma’s op hygiënische wijze besnijdenissen te laten verrichten, omdat bewezen is dat dit aidsbesmetting kan tegengaan.

Ook de hotelketen Sun International werkt al jaren nauw samen met traditionele genezers. Personeelsmanager Hein Dames: „Wij erkennen de sangoma’s als belangrijke mensen in de strijd tegen aids en wij geven onze werknemers betaald ziekteverlof als de sangoma zoiets aanbeveelt.”