Met het referendum, dat door premier José Luis Rodriguez Zapatero als onwettig is bestempeld, moeten aan de Basken twee vragen worden voorgelegd. Moet er worden onderhandeld over vrede als de afscheidingsbeweging ETA bereid is de wapens neer te leggen? En moeten alle Baskische partijen zich inzetten voor Baskisch zelfbeschikkingsrecht en een tweede referendum voor het eind van 2010? Veel critici in de rest van Spanje zien in „zelfbeschikking” een codewoord voor streven naar afscheiding van Spanje. De ETA strijdt al decennia voor een onafhankelijk Baskenland.De regering-Zapatero is fel tegen het referendum en zegt dat alleen Madrid een dergelijke volksraadpleging mag organiseren. De regering zei gisteren direct een stokje te zullen steken voor de Baskische plannen. De regering stapt vermoedelijk binnen enkele dagen naar het constitutionele hof om het referendum -gepland voor 25 oktober- te laten blokkeren. Zodra het hof het verzoek van de regering in behandeling neemt, wordt het referendum op z’n minst uitgesteld.

De drijvende kracht achter het referendum is de voorzitter van het Baskische parlement, Juan José Ibarretxe. Volgens hem is er niets mis met het voorleggen van dit soort kwesties aan het volk. „Democratie (…) gaat over raadpleging, over het luisteren naar de wensen van burgers en daar gehoor aan geven”, aldus Ibarretxe.

De parlementsvoorzitter heeft eerder beloofd alleen een referendum te houden zodra de ETA voorgoed het geweld afzweert, maar daar komt hij nu dus van terug. In maart 2006 kondigde de groep eenzijdig een staakt-het-vuren af, maar dat werd in december van dat jaar opgezegd nadat vredesbesprekingen met de regering waren vastgelopen. Sindsdien heeft de groep alweer ruim twintig aanslagen gepleegd. De strijd van de ETA heeft sinds eind jaren zestig meer 820 levens geëist.