Als diplomaten in het hoofdkwartier in Brussel gaan glimlachen, volgt er meestal iets over Frankrijk. „Er is een lidstaat”, beginnen ze dan minzaam, „ten zuiden van België en ten noorden van Spanje, dat de zaak als volgt beschouwt.” Wat er dan volgt, is eigenlijk al bij voorbaat bizar.De Fransen zijn dus het buitenbeentje in de NAVO. Maar toch niet als een paria die geen respect geniet. Frankrijk heeft met 330.000 militairen het grootste leger van Europa, het levert de vijfde grootste financiële bijdrage aan de NAVO, en in Afghanistan heeft het evenveel mensen in het veld als Nederland.

Toch gebruikt Parijs de NAVO al meer dan veertig jaar alleen maar voor diplomatieke contacten. Of voor politieke spelletjes, zoals sommigen zeggen. Frankrijk bevindt zich doorgaans recht tegenover de Verenigde Staten van Amerika.

De ontwikkelingen van de laatste jaren wezen eigenlijk ook niet in de richting van een volledige terugkeer van de Fransen in de NAVO. Begin 2003 ging Frankrijk vierkant voor de plannen liggen om de Turks-Iraakse grensbewaking te versterken. NAVO-lidstaat Turkije had daarom gevraagd.

Normaal gesproken zou dit nog niet zo ernstig zijn opgenomen, maar nu zagen de Fransen, Duitsers en Belgen het als een goedkope Amerikaanse truc om de hele NAVO mee te trekken in de komende oorlog tegen Irak. Het werd vooral een confrontatie tussen Washington en Parijs. Anders dan Duitsland en België was Frankrijk -door zijn vetorecht in de VN-Veiligheidsraad- in staat om de Amerikaanse resolutie voor een inval in Irak te blokkeren.

Maar juist omdat Frankrijk geen deel uitmaakt van het militaire deel van de NAVO, bleef het bondgenootschap een breuk bespaard. Toenmalig secretaris-generaal Robertson bedacht zich dat de verdediging van de Turks-Iraakse grens een militaire zaak was en verplaatste de discussie daarom naar het defensiecomité. Daar zat Frankrijk niet in. Duitsland en België wel, maar met hen viel zaken te doen.

De ruzie in de NAVO was nog maar het voorproefje van de grote crisis die twee maanden later in de Veiligheidsraad kwam. De Franse president Chirac betitelde de Amerikaans-Britse invasie in Irak openlijk als onwettig. Samen met de Duitse bondskanselier Schröder ontwikkelde hij vergaande plannen voor een Europese defensiemacht, als alternatief voor de NAVO. Niet dat daar sindsdien nog iets over gehoord is, maar het signaal ervan was duidelijk: De Europees-Amerikaanse relatie was definitief verstoord. In diverse overheidskantines in Washington ontbraken vanaf die tijd een tijd lang de Franse frietjes.

Kaart
De spanningen tussen Amerika en Europa waren er al in 1966 de oorzaak van dat Frankrijk de NAVO verliet. De toenmalige Franse president Charles de Gaulle (1959-1969) vond dat zijn land op militair gebied zelfvoorzienend moest zijn. Onder zijn stimulans ontwikkelde Frankrijk atoomwapens, de ”force de frappe”.

Bij de oprichting van de NAVO in 1949 was Frankrijk wel een van de twaalf grondleggers geweest, maar De Gaulle vond de Amerikanen veel te dominant. Eens liet hij zich ontvallen: „Ik meen op de kaart te hebben gezien dat Amerika niet in Europa ligt.” Omdat zijn inschatting was dat dit niet zou veranderen, zette hij de militaire samenwerking met de NAVO stop.

Als klap op de vuurpijl besloot hij ook nog eens dat het NAVO-hoofdkwartier binnen een jaar uit Parijs moest vertrekken. In allerijl betrok het bondgenootschap in de Belgische hoofdstad Brussel een leegstand pand. Vanuit die ’tijdelijke’ behuizing heeft de NAVO ertoe bijgedragen dat Brussel -na New York- de tweede diplomatieke stad ter wereld werd.

Voor veel Franse presidenten is het ”gaullisme” een inspiratiebron gebleven. Toch was president Chirac halverwege de jaren negentig vast van plan om Frankrijk weer te „re-integreren.” Sindsdien doen de Fransen ook weer volop mee aan oefeningen en operaties. Maar het ging fout toen Frankrijk eiste dat een van hun militairen zou worden benoemd als hoofd van het zuidelijk commando in Napels. De Amerikaanse president Clinton blokkeerde dat.

Wel deed Frankrijk toen een klein stapje richting de NAVO. Sinds 1995 maakt het deel uit van het militair comité. Dit is het hoogste adviesorgaan in de organisatie. Parijs kan daardoor meepraten (en natuurlijk meeluisteren) over belangrijke militaire ontwikkelingen. Maar besluiten nemen doet dit comité niet.

Aambeeld
Na de toenaderingspoging is Chirac tot het eind van zijn presidentschap medio 2007 op het Europese aambeeld blijven slaan. Toch is het gezamenlijke EU-beleid op militair gebied altijd in de schaduw gebleven van de NAVO. Verreweg de meeste EU-lidstaten behoren ook tot de NAVO. En als het gaat over defensie, biedt de samenwerking met Amerika natuurlijk vele voordelen. De ontwikkelingen daar -op zowel technisch als strategisch gebied- liggen gewoon lichtjaren voor op Europa. Verder is de EU -net als de Verenigde Naties- misschien toch nog steeds te ’soft’ om keihard militair optreden te organiseren.

Binnen de NAVO werd dinsdag positief gereageerd toen president Sarkozy aankondigde vanaf volgend jaar weer volledig te willen meedraaien. Ook in diverse hoofdsteden toonden regeringsleiders zich blij met deze toezegging.

In de praktijk zal blijken dat deze Franse terugkeer niet zo gemakkelijk is als het lijkt. Deskundigen hebben berekend dat Frankrijk op allerlei (regionale) hoofdkwartieren recht heeft op ongeveer 800 militairen posten. Dat zijn stoelen die nu grotendeels worden bezet door militairen uit andere lidstaten. Het kan dus enkele jaren duren voordat deze plaatsen vrijkomen. De invulling van hogere officiersposten wil echter nog wel eens een politiek onderwerp zijn. De overige lidstaten zullen moeten inschikken als grootmacht Frankrijk zijn eisen op tafel legt. En dat zal niet vanzelf gaan.

Voor de NAVO zelf is het Franse besluit een opsteker. Sinds de Koude Oorlog ontmoet de organisatie veel scepsis over haar bestaansrecht. Crises als die rond Irak doen daar natuurlijk geen goed aan. NAVO-topman De Hoop Scheffer heeft daarom het nieuws uit Parijs zonder twijfel ingelijst en boven zijn bureau gehangen.