Eén vliegtuig per anderhalve minuut
De operatie staat nog steeds te boek als het grootste humanitaire evenement in de geschiedenis van de luchtvaart: de luchtbrug naar Berlijn. Vanaf juni 1948 vlogen westerse geallieerden gedurende zestien maanden zo’n 2,3 miljoen ton goederen naar Berlijn, omdat de toegang via land door de Russen was geblokkeerd.
Het valt luitenant Gail Halvorsen van de Amerikaanse luchtmacht op dat niemand van de vele kinderen die de landingen bekijken om snoep bedelt. Halvorsen besluit hierop iets extra’s te doen. Op volgende vluchten neemt hij chocolade en kauwgum mee voor de jeugd. Vlak na de landing gooit hij dat snoepgoed aan miniparachutes uit zijn vliegtuig. Dat levert hem de bijnaam ”candy bomber” op. Veel vliegers volgen zijn voorbeeld van het ”snoepbombardement”. Halvorsen betaalt de lekkernijen eerst uit eigen zak, maar door de publiciteit die zijn actie teweegbrengt, geven fabrikanten uit de Verenigde Staten gratis voorraden. Schoolkinderen in Amerika bevestigen de parachuutjes aan het snoepgoed. Op deze manier leveren Amerikaanse vliegers tijdens de luchtbrug (juni 1948 tot mei 1949) circa 23.000 kilo snoep aan de Berlijnse jeugd.Uithongeren
Berlijn is direct na de Tweede Wereldoorlog in vier stukken verdeeld. De stad wordt voor de helft bezet door de Russen; de andere helft wordt verdeeld in drie sectoren die door de Amerikanen, de Britten en de Fransen worden ingenomen. Het ideologische verschil tussen democratie en communisme wordt echter snel zichtbaar en dat drijft Rusland en de westerse geallieerden uit elkaar. Rusland wil maar een ding: geheel Berlijn inlijven. Vanaf januari 1948 leggen de Russen geleidelijk aan allerlei beperkingen op voor het vervoer van passagiers en vracht naar West-Berlijn, met argumenten als „documenten niet in orde” en „technische moeilijkheden.” Goederen en post worden regelmatig geweigerd of in beslag genomen.
Op 5 april 1948 onderschept een Russisch gevechtsvliegtuig een toestel van British European Airlines nabij Berlijn. Beide vliegtuigen storten neer, waarbij alle bemanningsleden en passagiers omkomen. Op 23 juni stellen de Russen een totaalverbod in op trein- en scheepvaartverkeer. Een dag later wordt al het landverkeer verboden. West-Berlijn zit in de wurggreep van een complete blokkade. Als het moet worden de 2,2 miljoen Berlijners uitgehongerd, is het motto van Rusland. Stalin denkt op deze manier de annexatie van West-Berlijn te kunnen afdwingen. Voedsel en brandstof zijn er nog voor slechts 45 dagen.
„We breken met een groot pantserkonvooi door de versperringen heen”, zegt generaal Lucius Clay, de Amerikaanse opperbevelhebber in Europa. Maar dat wordt te riskant gevonden, waarop het Britse plan voor een luchtbrug in gang wordt gezet. Over het verloop van het grondverkeer zijn na de oorlog geen afspraken gemaakt, waardoor Rusland die eenzijdig vaststelt. Uit vliegveiligheidsoverwegingen zijn voor het luchtruim echter wel drie routes aan de westerse mogendheden toegewezen.
Alledaagse kost
Op 26 juni 1948 landt de eerste Britse Douglas Dakota met hulpgoederen al op de luchthaven Berlijn-Tempelhof. Medicijnen, melk, meel, groente, vlees, vis, koffie, thee, zout, aardappelen en steenkolen behoren tot de belangrijkste hulpgoederen. Later worden ook bouwmaterialen aangevoerd. Eind 1948 worden die gebruikt voor de aanleg van een speciaal vliegveld voor de luchtbrug bij Tegel in de Franse sector. Bij de Britten staat de luchtbrug bekend als Operation Plainfare (Operatie alledaagse kost) en bij de Amerikanen als Operation Vittles (Operatie voedsel). Later komt de naam Combined Airlift Taskforce in zwang.
Amerika en Engeland zetten al het mogelijke vliegmaterieel in. Frankrijk doet niet mee, want dat land heeft de handen vol aan een oorlog in Indochina. De Dakota’s, die met 140 stuks een ware vloot op zich vormen, krijgen snel gezelschap van de Douglas Skymaster, die de Amerikanen elders ter wereld weghalen. Hiermee komt de luchtbrug mooi op gang, omdat de Skymaster drie keer zo veel lading kan vervoeren als de Dakota. De bondgenoten opereren vanaf negen luchthavens en vliegen naar de Berlijnse vliegvelden Tempelhof en Gatow; onder meer vanaf Frankfurt, Hamburg, Lübeck en Wiesbaden. Britse Sunderlandvliegboten strijken neer op het Havelmeer in Berlijn.
Als een vliegtuig om wat voor reden dan ook niet op Tempelhof kan landen, is de trip voor de bemanning voorbij. Terugkeren naar de vertrekbasis is dan de opdracht, waarna een nieuwe bemanning het vliegtuig overneemt. Boven Berlijn achter in de rij aansluiten is er namelijk niet bij, eenvoudigweg omdat er geen eind van de rij is. De luchtbrug is een continue operatie, die 24 uur per dag doorgaat. Op hoogtijdagen landt er in Berlijn elke anderhalve minuut een vliegtuig. Op ’normale’ dagen is dat een toestel per vijf minuten.
Door dit schema ontstaat gebrek aan vliegers en (militaire) vliegtuigen, waarop tientallen bemanningen uit Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika te hulp schieten. Vanuit Engeland wordt de burgerluchtvaart ingehuurd en die vliegt in een jaar tijd met ruim honderd toestellen 145.000 ton goederen naar de geblokkeerde stad.
Kolendag
Rusland kan de luchtarmada niet stoppen, maar probeert die wel voortdurend te ontregelen. Tot de verstoringen behoren het oplaten van ballonnen, schijnaanvallen door Russische vliegtuigen, radiostoringen en het ’s nachts met zoeklichten verblinden van de vliegers. Engeland houdt jachtvliegtuigen als escorte achter de hand. Op paaszondag 15 april 1949 wordt een record gevestigd. Generaal William Tunner, die de luchtbrug leidt, besluit dat er die dag alleen kolen naar West-Berlijn gaan. In 24 uur tijd gaat er met 1383 (!) vluchten in totaal 12.941.000 kg kolen door de lucht.
Op 12 mei 1949 geven de Russen hun blokkade op. Voor de zekerheid wordt de luchtbrug echter nog vier maanden in stand gehouden. Eind september 1949 landt de laatste hulpvlucht. Ruim 700 vliegtuigen hebben in zestien maanden tijd in totaal 277.728 vluchten uitgevoerd. Bij de uitvoering van de Berlijnse luchtbrug kwamen meer dan negentig mensen om het leven. Een gedenkteken van drie gekromde pijlers voor het stationsgebouw van Tempelhof herinnert hieraan. De pijlers symboliseren de drie luchtcorridors die voor de luchtbrug werden gebruikt.
Moeder van alle luchthavens
Tempelhof, waarheen de meeste goederen werden vervoerd, gaat in oktober 2008 definitief dicht.
In 2007 verwerkte deze nabij het centrum gelegen luchthaven slechts 350.000 passagiers. Volgens het gemeentebestuur kunnen Tegel en Schönefeld, de twee andere luchthavens van Berlijn, dit verkeer gemakkelijk overnemen. Tegenstanders van de sluiting dwongen met een handtekeningenactie een niet-bindend referendum af dat eind april 2008 werd gehouden.
Hierbij stemde 60 procent voor het openhouden van Tempelhof. Maar omdat een opkomstpercentage van 25 procent nodig was om het referendum geldig te laten zijn en er nog geen 22 procent opkwam, is de volksstemming ongeldig. Overigens meldde de burgemeester van Berlijn vooraf neerbuigend dat hij zich niets van een geldig referendum, met als uitslag ”openhouden”, zou aantrekken.
Het 1200 meter lange, halvemaanvormige stationsgebouw van Tempelhof dateert uit 1937 en stond model voor vele andere luchthavens ter wereld. De Britse architect sir Norman Foster noemde het karakteristieke Tempelhof de ”Moeder van alle luchthavens”.