In tegenstelling tot eerdere crises heeft de Chinese overheid, tot verrassing van sommige deskundigen van buitenaf, de informatiestroom nu grotendeels vrijelijk laten gaan. Ze heeft waarschijnlijk weinig keus. China heeft de meeste internet- en mobieletelefoongebruikers in de wereld. Hongerig naar nieuws zijn de Chinezen veranderd in een snel netwerk van sms’ers, instant messagers en bloggers.„Ik wil niet zeggen dat het transparant is, maar het is minder gecensureerd, een bijna vrije stroom van discussie”, zegt Xiao Qiang, hoogleraar journalistiek aan de Universiteit van Californië in Berkeley en directeur van het China Internet Project, dat Chinese websites doorlicht en vertaalt.

China staat er bekend om de stroom van informatie te controleren. Maar het nieuws over de aardbeving van afgelopen maandag verspreidde zich vlug over internet, waarop bloggers korte brokken informatie met elkaar delen. De diensten zetten de berichten bovendien online. „Het hangt allemaal af van de gebruikers, we bewerken niets”, zegt Wan Xin, de grondlegger van FanFou. „We brengen slechts hun woorden bijeen.”

Een aaneenschakeling van crises over de afgelopen maanden -waaronder alles lamleggende sneeuwstormen en de Tibetaanse protesten- hebben de overheid een en ander geleerd, aldus Xiao Qing. Overheidsfunctionarissen hielden gisteren een zeldzame online-uitwisseling met gewone Chinezen om boze vragen te beantwoorden, zoals waarom zo veel scholen door de beving zijn ingestort. „Ze begrijpen nu beter dat traag reageren of zelfs negeren in het internettijdperk een slecht idee is”, aldus Xiao.

Maar de overheid licht nog altijd de onlinediscussies door. Sinds de aardbeving zijn zeventien mensen opgepakt, gewaarschuwd of gedwongen verontschuldigingen te schrijven voor berichten die „valse informatie verspreidden, sensationele verklaringen aflegden en het publieke vertrouwen ondermijnden”, meldde het staatspersbureau Xinhua donderdag. De politie waarschuwde bovendien voor de verspreiding van valse sms’jes waarin om donaties voor de slachtoffers van de aardbeving werd gevraagd.

In een bericht dat werd verwijderd van het populaire forum Tianya werd geklaagd over de reactie van de overheid op de aardbeving. „Een politicus bracht een bezoek aan Dujiangyan dat minder dan twee minuten duurde en de politie hield de mensen weg. De meeste bewoners wisten niet eens dat hij kwam!” meldde het bericht. „Wie kan me vertellen waar het voedsel en het water blijft dat ons is beloofd door het stadsbestuur? Ik heb vijftig kuai (4,50 euro) betaald om hier weg te komen.”

Tianya weigerde commentaar te geven waarom het bericht verwijderd is, maar een vertegenwoordigster van de klantenservice gaf aan dat berichten over het algemeen worden verwijderd als zij „gevoelige woorden” bevatten of niet „relevant zijn voor het onderwerp van de discussies.” Toch werden felle discussies toegestaan op populaire onlineforums over de vraag of de Chinese regering buitenlandse reddingsteams in het bevingsgebied zou moeten toestaan en waarom er zo veel scholen zijn ingestort.

Veel mensen die hulp wilden bieden begonnen om die reden onlineprojecten om overlevenden van de aardbeving in contact te laten komen met familie en vrienden of om informatie te verspreiden over het doneren van bloed en geld en hoe wees geworden kinderen kunnen worden geadopteerd. Zelfs een lokale overheidsfunctionaris deed mee. Met niet meer dan een satelliettelefoon veranderde hij een, eens weinig bezochte, website van de overheid in de enige bron van informatie vanuit het epicentrum.

„Zodra we iets nieuws hoorden, zetten we het direct op de website”, vertelt He Biao, directeur van de afdeling nooddiensten van de prefectuur Aba, aan het Chinese portaal Sina.com. De Abasite deelde de eerste details over vermisten en doden mee, nadat informatie was verkregen via de satelliettelefoon van bosbouwafdelingen in het zwaarst getroffen gebied.

„Alle grote onlinegemeenschappen en bloggen zijn bereid te helpen. Het is wonderbaarlijk”, zegt professor Xiao in Berkeley. „Iets dergelijks heb ik niet eerder meegemaakt, de vrijheid en de participatie en de mate van betrokkenheid die de gemiddelde internetbezoeker aan de dag legt.”

De informatie varieert van bruikbaar tot alledaags. „De melkman is er”, meldt Daniel Ebbutt, een 22-jarige Britse student in Chengdu, de hoofdstad van de zwaargetroffen provincie Sichuan, op het microblog Twitter, slechts uren na de aardbeving. „Het lijkt of mensen met hun gangbare dingen doorgaan.”

Tegelijk merkt hij op dat allerlei geruchten hun weg vinden via sms en onlinediensten. Eén gerucht, dat het water vervuild zou zijn met ammoniak, leidde tot een serie berichten van Ebbutt over een aanval van koopwoede van gebotteld water bij bewoners.

Geruchten zijn een nadeel van de vrije stroom van informatie, zegt een 26-jarige Amerikaanse leraar, Kevin Morris, die ook in het gebied woont. „De officiële media zijn in feite beter in het bewaren van de kalmte en zijn verrassend openhartig in hun berichtgeving. Het zijn de geruchten die de meeste ellende veroorzaken, waardoor mensen hun huis uitstormen bij het geringste vermoeden van een naschok of, zoals nu, massaal water inslaan, omdat de overheid de waterkraan mogelijk zou afsluiten.”

• Tekst past