De tweestatenoplossing is voor veel Palestijnen een gepasseerd station. De huidige situatie kan volgens hen alleen nog maar leiden tot een binationale staat: één democratische staat tussen de Jordaan en de Middellandse Zee voor twee volken, waarin Joden, moslims en christenen naast elkaar wonen en gelijke rechten hebben.Ashrawi denkt daar anders over, zo maakt ze in haar kantoor in Ramallah duidelijk. „De Palestijnen en andere Arabieren zien dat de scheidingslijn van voor 1967 tussen Israël en Palestina is vertroebeld”, zegt ze. „De nederzettingen vernietigen de levensvatbaarheid van de Palestijnse staat. Daarom is de tweestatenoplossing geen optie meer. Ik vind dat zeer ernstig. Als het niet meer doenbaar is, hebben we te maken met een totaal andere realiteit. We zullen opnieuw moeten nadenken en plannen moeten maken. Dat wordt een heel pijnlijk proces voor iedereen.”

Ze gelooft dan ook dat de Palestijnen door moeten gaan met zich inzetten voor een tweestatenoplossing. In 1948 echter verwierpen de toenmalige Arabieren in Palestina en de Arabische landen de oprichting van twee staten. De oorlog die ze begonnen liep voor hen slecht af: deze dagen herdenken ze de ”Naqba” (catastrofe), terwijl Israël zestig jaar onafhankelijkheid viert.

Ashrawi, die tevens hoofd is van de Miftahorganisatie, die ernaar streeft de democratie en een goed bestuur in de Palestijnse samenleving te bevorderen en het internationale publiek voor te lichten over de Palestijnse kwestie, heeft er begrip voor dat de Arabieren het verdelingsplan van de VN van 1947 afwezen.

Het Westen richtte Israël volgens haar op om het schuldgevoel te verlichten over wat de Joden in Europa was aangedaan. De Joden bezaten destijds weinig land. „De 30 procent van de bevolking die 6 procent van het land bezat, zou 56 procent van het land krijgen. Dat leek de eigenaars van dat land niet juist. Waarom zouden ze het meeste land weggeven aan een minderheid die nog niet eens 7 procent van het land had? Als we ons verplaatsen in de positie van de Palestijnen toen, begrijpen we waarom het moeilijk was dat te accepteren.”

In de afgelopen jaren hebben de partijen alsnog gepoogd een oplossing te vinden. Ashrawi maakte deel uit van het eerste onderhandelingsteam van de Palestijnen uit de bezette gebieden dat met de Israëli’s sprak over een tweestatenoplossing. Het overleg ging van start na de internationale vredesconferentie in Madrid in 1991. Er werden geen knopen doorgehakt.

Geslepenheid
De Israëli’s kregen volgens haar door dat er zonder de PLO, die toentertijd in Tunis (Tunesië) zetelde, geen vredesdeal kon worden gesloten. De radicale Hamas bleek steeds sterker te worden en de invloed van de PLO nam af. Ze ziet in de toenmalige Israëlische premier Jitschak Rabin „een persoon van extreem politieke geslepenheid.” Hij wist dat hij in staat zou zijn politieke concessies uit de PLO-leiders te persen als hij hen een reddingsboei zou toewerpen.

Ook was er „een meer sinistere reden” om met de PLO te praten, aldus de politica. Met de Palestijnen onder de bezetting was het moeilijk onderhandelen. Vele Israëli’s hebben haar verteld dat ze sommige leden van de PLO veel toegankelijker vonden. „Wij leefden in de bezetting. Je kunt niets voor ons verbergen. We wezen alle discriminerende taal, neerbuigende minzaamheid en intimidatie af.”

Bij de geheime ontmoetingen tussen Israëli’s en leden van de PLO in Oslo, in 1993, werd wel vooruitgang geboekt. Deze leidden tot akkoorden over Palestijnse autonomie en terugtrekking van het Israëlische leger uit de Palestijnse steden.

Het leger nam deze steden in 2002 echter weer in tijdens een grootscheepse operatie. Israël leed toen onder een golf van Palestijnse terreur. Ashrawi zegt deze aanslagen tegen burgers af te wijzen.

Ziel van Palestina
Dat het vredesproces op de klippen liep verwondert haar echter niet. De Osloakkoorden lieten de wezenlijke zaken die de essentie van het conflict vormen rusten. Dat zijn de verdeling van het land, de grenzen, het recht van de terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen en natuurlijk Jeruzalem: „Het hart en de ziel van Palestina.”

Israël had volgens de Palestijnen geen stappen mogen ondernemen die later de definitieve oplossing zouden beïnvloeden. Het ging door met het uitbreiden van de nederzettingen. Het verstevigde de greep op Jeruzalem door in en rondom de stad meer Joodse wijken te bouwen. Er kwam geen einde aan het geweld en de bezetting.

Het proces verloor de steun onder de Palestijnen. Het gebrek aan vooruitgang ondermijnde de Palestijnse stemmen voor vrede en matiging. „Tenslotte zei Israël: Er is geen partner in Palestina. Yasser Arafat werd doodverklaard. Ze kregen de Amerikanen ook zover dat ze hem boycotten.”

Als een partij vrede wil sluiten, moet deze zich gedragen op een manier die daarbij past, aldus Ashrawi. „Je gedraagt je dan niet meer als een dolle bezetter, die geen verantwoording aflegt en van de mensen onder de bezetting verwacht dat zij rustig op de grond gaan liggen om te sterven. Dat is simpel gezegd wat er gebeurde. Palestijnen werden het slachtoffer, ze verloren het vertrouwen in het vredesproces en in de Israëli’s.”

Droomwereld
Onder de regering-Olmert zijn de onderhandelingen echter opnieuw gestart. Ashrawi heeft er weinig vertrouwen in. Mensen die geloven dat een regeling nabij is, verkeren volgens haar in een droomwereld. „Het is geen kwestie van: hier is de kaart, accepteer dit. Er zijn essentiële bestanddelen voor vrede. Ze moeten beginnen met de praktijk: stopzetting van de nederzettingen, ook die in en rond Jeruzalem. Dan moet er een periode van rust komen, vrijlating van gevangenen en verwijdering van de wegversperringen. Al deze acties laten zien dat de bedoelingen serieus zijn.”

De Palestijnse politica benadrukt dat ook de randvoorwaarden voor een permanente statusoplossing moeten worden geregeld. „De Israëli’s zeggen: We kunnen onder geen beding het recht van de terugkeer van Palestijnse vluchtelingen accepteren. En over de nederzettingen in en rondom Jeruzalem gaan we niet eens praten. Dat is omdat ze de (ultraorthodoxe, red.) Shaspartij in de coalitie willen houden. Dan zijn er nederzettingen die Israël wil annexeren. Het heeft unilateraal al besloten hoe de permanente status eruit moet komen te zien. De Palestijnen zijn niet van plan een dergelijke regeling te accepteren.”

En als Israël niet alle nederzettingen wil evacueren? „Als er een overeenkomst is die de uitingen van onrecht en de oorzaken van het conflict in stand houdt, knalt deze in je gezicht uit elkaar.”