De 72-jarige, in Boedapest geboren Kertész werd in 1944 naar Auschwitz gedeporteerd. Later werd hij overgebracht naar Buchenwald, waar hij tot de bevrijding in 1945 zat. In zijn boeken keert Kertész steeds terug naar deze periode. „Auschwitz is voor hem geen buitengewone gebeurtenis die (…) buiten de normale geschiedenis van West-Europa staat”, constateert de Zweedse Koninklijke Academie van Wetenschappen in het juryrapport. Auschwitz staat bij Kertész voor „de ultieme waarheid over de vernedering van de mens in de moderne tijd.”

„Mijn eerste reactie is er een van grote vreugde”, zei Kertész donderdag vanuit Berlijn. „Het betekent heel veel voor me. Er bestaat weinig bewustzijn van de holocaust in Hongarije. Ik hoop dat de mensen in het licht van deze erkenning de holocaust meer onder ogen zullen zien.” In Hongarije komen Kertész’ boeken tot nu toe snel in de ramsj terecht.

Ook de Hongaarse schrijversbond is zeer gelukkig met de beslissing van de Zweedse Academie. Volgens voorzitter Marton Kalász is de eerste Hongaarse winnaar van de Nobelprijs „een buitengewoon schrijver.” Kalász ziet de bekroning als een erkenning van de betekenis van de Hongaarse literatuur en ook van de Duitse vertalers die het werk van Kertész in het Westen bekend hebben gemaakt.

Kertész was na de oorlog aanvankelijk in de journalistiek actief. De krant waarvoor hij werkte, werd al snel het officiële orgaan van de Communistische Partij en Kertész werd in 1951 ontslagen. In 1953 besloot hij van de pen te gaan leven.

Kertész’ eerste roman ”Sorstalansag” (1975) -in het Nederlands verschenen onder de titel ”Onbepaald door het lot”- is tevens zijn belangrijkste, vindt de academie. Het boek gaat over de 15-jarige Koeves, die in een concentratiekamp terechtkomt. De morele verontwaardiging „waar het onderwerp om schreeuwt” blijft achterwege, aldus de academie. Kertész beschrijft het bestaan in het kamp als een vorm van dagelijks leven. De omstandigheden zijn weliswaar moeilijk, maar ook het leven in het kamp kent zijn momenten van geluk.

Leven is zich aanpassen, is Kertész’ boodschap, en dat werpt de vraag op hoeveel de individuele ervaring waard is in vergelijking met de behoeftes en de belangen van het collectief. Is het mogelijk als individu te leven en te denken in een tijdperk waarin de onderwerping van de mens aan abstracte maatschappelijke krachten vrijwel compleet is? Kertész zoekt het antwoord in de vrijheid van de geest. Zijn werk „verdedigt de kwetsbare ervaring van het individu tegen de barbaarse willekeur van de geschiedenis”, vindt de jury.

Kertész’ latere boeken ”Het fiasco” en ”Kaddisj voor een niet geboren kind” (beide in het Nederlands vertaald) kunnen bijna worden gekarakteriseerd als commentaren op zijn eerste roman, aldus de academie. Kertész zelf heeft dat in het verleden beaamd. „Als ik aan een nieuw boek denk, denk ik altijd aan Auschwitz.” Kertész’ nieuwste boek verscheen vorig jaar in het Hongaars en is nog niet in het Nederlands vertaald.

Kertész is de eerste Hongaar die de belangrijkste literaire onderscheiding, waaraan een bedrag van 1 miljoen dollar is verbonden, krijgt. De boeken van Kertész worden in Nederland uitgegeven door Van Gennep.

Het ziet er overigens naar uit dat Kertész bijna de helft van zijn prijs van 1 miljoen dollar moet afstaan aan de fiscus. Volgens de Hongaarse wet hoeft geen belasting te worden betaald over de prestigieuze Kossoeth- en Szechenyi-prijs op het gebied van kunst en wetenschappen. Maar volgens de Hongaarse commissie van belastingconsulenten zijn de opstellers van de wet destijds vergeten ook de Nobelprijs onder deze vrijstelling te laten vallen. Hierdoor is de kans groot dat Kertész 40 procent van zijn geldprijs moet afstaan. Belastingdeskundigen hebben daarom de regering ertoe opgeroepen de wet snel aan te passen, zodat de schrijver toch het hele bedrag krijgt.