Tijdens een toespraak in Keulen voor 15.000 enthousiaste Turkse Duitsers moedigde Erdogan vorige week zondag de Turkse gemeenschap in Duitsland aan te integreren en de taal te leren, maar hield haar tegelijkertijd voor de Turkse taal en cultuur niet te vergeten. In dit verband sprak hij van „assimileren” als een „misdrijf.” Daarnaast pleitte hij voor Turkse scholen en universiteiten in Duitsland.Erdogans woorden schoten echter politici van alle partijen in het verkeerde keelgat. De hardste woorden kwamen uit de Beierse regeringspartij CSU. Voorzitter Erwin Huber vroeg zich na de uitlatingen af of verdere gesprekken over de toetreding van Turkije tot de EU nog wel zin hebben. De CSU wil dat de regering een hardere opstelling tegenover Turkije aanneemt en waarschuwt voor een „klein Turkije” in Duitsland. Ook SPD-fractievoorzitter Peter Struck was niet mals: Erdogan is bewust uit op een aparte Turkse samenleving in Duitsland.

Angela Merkel haastte zich te zeggen dat ze „ook de bondskanselier van de Turken in Duitsland” is, maar verwacht van de Turkse migranten dat hun loyaliteit in de eerste plaats de Duitse staat geldt. De meeste vertegenwoordigers van Turkse groeperingen vinden dat Erdogan met zijn uitspraak over assimilatie de plank misslaat, maar wijzen erop dat een groot deel van de Turkse migranten zich nog steeds niet welkom voelt.

Dat ziet de migratie-expert Michael Bommes als een belangrijke oorzaak voor het enthousiasme in Turkse kringen voor Erdogan. „In Duitsland heerst nog steeds een voorbehoud bij grote groepen in de bevolking en in de politiek tegenover migranten, vooral van Turkse komaf”, aldus de voorzitter van de Duitse wetenschappelijke Raad voor Migratie, die regelmatig politici adviseert. Als voorbeeld noemt Bommes de discussie tijdens deelstaatverkiezingen begin dit jaar over het uitzetten van criminelen van Turkse komaf. „Daarmee krijgen migranten de boodschap dat ze er niet volledig bijhoren zoals ze zijn”, aldus de wetenschapper.

Waarschijnlijk had Erdogan met zijn pleidooi voor Turkse scholen vijftien jaar geleden meer handen op elkaar gekregen in Duitsland. Tweetalige scholen als onderwijsvernieuwing zijn voorbehouden aan hoger opgeleiden. De Aziz-Nesinschool in de Berlijnse wijk Kreuzberg is de enige school waar kinderen vanaf de eerste klas in beide talen les krijgen. Volgens schoolleidster Christel Kottmann-Mentz zijn het vooral kinderen uit de Turkse middenklasse die de school bezoeken. „Daar wordt thuis meestal Duits gesproken, maar de ouders vinden het belangrijk dat hun kinderen Turks leren.” Om op de school te komen moeten kinderen ten minste één taal goed beheersen, voor velen is dat problematisch.

Bij de lager opgeleiden ziet het er anders uit. Tot verdriet overigens van van Kottman-Mentz. „Veel Turkse ouders hebben de gedachte verinnerlijkt dat hun eigen taal een onbelangrijke taal is.” Volgens haar is het aantal scholen waar nog Turks wordt onderwezen sinds de jaren tachtig dramatisch gedaald.

Bij de Turkse Minderheid kijkt men er toch wat anders tegenaan. Deze vereniging is een van de grotere Turkse sociale instellingen in Berlijn, met eigen kleuterscholen en arbeidsbemiddeling. „De uitspraken van Erdogan interesseren ons weinig”, zegt vicevoorzitter Mustafa Akcay. „Wij leven in Berlijn, niet in Turkije. Hier moeten wij zien te slagen.” Op de kleuterscholen van de instelling wordt daarom alleen Duits gesproken.

Een belangrijke beslissing, volgens migratieonderzoeker Bommes. „Wat de integratie van Turken het meest in de weg staat is het hiërarchische Duitse onderwijssysteem. Dat benadeelt kinderen uit laagopgeleide families, waartoe de meeste Turkse kinderen behoren. Een goede beheersing van het Duits is essentieel voor deze kinderen om überhaupt een kans te maken in deze maatschappij.

De gemoederen in Duitsland waren voor Erdogans komst gespannen door de brand in Ludwigshafen, die negen mensen van Turkse komaf het leven kostte. Vooral SPD-partijleider Kurt Beck kreeg de wind van voren, omdat hij zeer voorbarig liet weten dat het niet om brandstichting zou gaan. De oorzaak is nog steeds niet opgehelderd, maar vooralsnog zijn er echter geen aanwijzingen in die richting.