„Wij hebben lokale en regionale kranten plus politie- en justitiedossiers uitgekamd en kwamen op 121 veteranen. Volgens ons slechts het topje van de ijsberg, want in veel documenten wordt het militaire verleden van daders niet eens vermeld”, aldus Lizette Alvarez, die aan het onderzoek meewerkte. Defensie houdt wel cijfers bij van actieve militairen die betrokken zijn bij moord of doodslag. De krant vond hier 349 gevallen in de zes jaar sinds het begin van de oorlog in Afghanistan in 2001. Dat is een stijging van 89 procent in vergelijking met eenzelfde periode vóór 2001.„Wij vragen van onze militairen in Irak en Afghanistan een gedrag -alert, agressief en vaak dodelijk trefzeker- dat in een oorlog wordt geprezen, maar dat niet past in de burgermaatschappij. Veel veteranen of mensen die met verlof komen nemen de oorlog mee naar huis en kunnen zich hier niet of niet snel genoeg aanpassen. Met alle fatale gevolgen van dien”, zegt psychiater Jonathan Shay, die in Washington werkt aan de opvang van veteranen.

In de zomer van 2005 haalt de 20-jarige Irakveteraan Matthew Sepi wat bier in een ongure buurt in Las Vegas (Nevada), waar hij een betaalbaar onderkomen vond. Zonder drank kan hij al geruime tijd niet meer slapen. Op de terugweg naar huis wordt Sepi -zoals altijd gewapend- aangehouden door twee duistere figuren. Sepi ziet bij een van hen een pistool uit een broekriem steken. Hij voelt zich bedreigd, reageert zoals hij dat in Irak geleerd heeft en schiet een van z’n belagers dood. De tweede ontkomt zwaargewond.

Sepi wordt gearresteerd. Op het politiebureau barst hij in snikken uit. „Ik had oprecht medelijden met hem, ook al had hij net iemand doodgeschoten”, zegt agent Christopher Andersen. Sepi heeft geluk. Het tweetal dat hem aanviel stond bekend als asociaal. In het slachtoffer dat hij doodschot wordt een overmaat aan alcohol in het bloed aangetroffen plus cocaïne. De aanklacht van doodslag wordt omgezet in onvrijwillige doodslag als gevolg van zelfverdediging. Sepi komt vrij op voorwaarde dat hij zich laat behandelen wegens posttraumatische stress.

Sepi gaat akkoord. Hij drinkt intussen niet meer, heeft zijn (legale) wapens verkocht en heeft met hulp van een veteranenorganisatie werk gevonden als lasser in Phoenix (Arizona). „In dit geval is de veteraan Sepi er goed afgekomen. Maar als veteranen thuis doorslaan en bijvoorbeeld vrouw of kinderen of vrienden ombrengen -soms zonder enige aanwijsbare aanleiding- dan verdwijnen zij meestal voor het leven achter de tralies. Of zij plegen zelfmoord. Een tragisch slot van een leven dat zij in dienst gesteld hebben van de verdediging van Amerika’s belangen”, zegt Jack Downing.

Downing zet zich al jaren in voor veteranen. Niet alleen de veteranen uit de oorlogen in Irak (Golfoorlog I en Golfoorlog II) en Afghanistan, maar ook voor Vietnamveteranen. „De demonen van de oorlog blijven veel veteranen achtervolgen. Dat leidt -al of niet versterkt door posttraumatische stress- vaak tot aanpassingsproblemen, alcohol- of drugsmisbruik, mislukte huwelijken en het verlies van banen. En dat leidt dan weer tot het verlies van huis en haard, zodat deze mensen -niet een paar, maar tienduizenden en nog eens tienduizenden- dakloos worden”, aldus Downing.

In vergelijking met de moorddadige gevallen noemt Downing deze categorie de „mildere” gevallen van aanpassingsproblemen. Zijn organisatie ”Soldier On” probeert dakloze veteranen eerst onderdak te brengen. Vervolgens krijgen zij psychologische begeleiding -als zij dat willen- en ten slotte probeert Soldier On deze veteranen weer aan een eigen onderkomen te helpen. „Als je zo diep in de put hebt gezeten en je doet op een goede dag weer de deur open van je eigen appartement of huis dan is dat een positiviteitsinjectie waar geen medicijn tegen op kan”, meent Downing.

Hij verwacht een grote golf extra dakloze -en deels gewelddadige- veteranen als gevolg van de oorlogen in Irak en Afghanistan. „Een betere opvang van onze veteranen zou veel kunnen voorkomen. Het is bitter dat wij de mensen van wie wij de hoogste offers vragen bij terugkeer in de maatschappij vaak zo volkomen in de steek laten”, zegt Downing. Dokter Shay geeft toe dat de opvang van Amerika’s veteranen „niet ideaal” is.

„Defensie heeft gewoonweg niet gerekend op het grote aantal probleemgevallen dat uit Afghanistan en Irak zou terugkeren. Er is dientengevolge te weinig geld, er zijn te weinig deskundige mensen die hulp kunnen bieden en er zijn te weinig faciliteiten waar men terecht kan. Daar komt bij dat veel veteranen niet eens behandeld willen worden voor posttraumatische stress, omdat zij bang zijn dan het etiket ”mietje” opgeplakt te krijgen. Niets is natuurlijk minder waar als je in Irak maandenlang je leven hebt gewaagd, maar zie dat iemand maar eens uit het hoofd te praten”, zegt dokter Shay.