Een speciale commissie uit genoemde EU-instelling, met als rapporteur de Italiaanse christen-democraat Fiori, heeft vanaf begin dit jaar tal van deskundigen gehoord op het gebied van de biotechnologie en de medische ethiek. Het was de bedoeling op basis van de verworven kennis en inzichten politieke conclusies te trekken over wat wel en niet mag bij de stormachtige ontwikkelingen in de laboratoria, onder meer als het gaat om het kloneren, om het gebruik van restembryo’s, om het wijzigen van erfelijk materiaal en om het toepassen van genetische tests.

Het EP beschikt niet over de bevoegdheid om de wetenschap dwingende voorschriften op te leggen. De beoogde opvattingen moesten enkel als aanbevelingen dienen voor het toekomstig beleid in Europa en voor de wetgeving van de afzonderlijke lidstaten. Maar zelfs zover kwam het niet.

Donderdag wijdde het Parlement in Brussel een plenair debat aan de bevindingen van de werkgroep en vond de slotstemming plaats. De vier toonaangevende fracties, van christen-democraten, socialisten, liberalen en groenen, bleken sterk verdeeld. Er werd door hun leden een reeks van aanpassingen aangebracht in de uitgebreide ontwerpresolutie van de commissie. In zijn definitieve vorm bevatte die daardoor onderling conflicterende bepalingen. Dat leidde ertoe dat de volksvertegenwoordiging van de Unie met 316 tegen 33 stemmen ervoor koos het totaalresultaat te verwerpen.

Onmacht
Een illustratie van onmacht van het Europees Parlement, zo viel naderhand als een van de reacties in de wandelgangen op te tekenen. De leden spraken van een blamage of van een gemiste kans om invloed uit te oefenen op wat er gebeurt binnen de genetica en op de gevolgen daarvan voor de burgers. Anderen zochten naar de oorzaak van het debacle en constateerden een tekortschietende voorbereiding van de besluitvorming en een door alle betrokkenen slecht gemanagede procedure, die eindigde in chaos en verwarring.

Europarlementariër Blokland (CU-SGP) noemde het teleurstellend dat de aanvankelijke versie van het rapport-Fiori, met strikte beperkingen ten aanzien van de researchactiviteiten, niet overeind was gebleven. Hij en gelijkdenkende christen-democraten benadrukten dat door de gang van zaken nu nog steeds een resolutie uit september 2000 geldt. Die laat geen ruimte voor het zogenaamde therapeutisch kloneren, het creëren van embryo’s ten behoeve van onderzoek, dat gericht is op het vinden van geneesmethoden voor kwalen als alzheimer, parkinson en diabetes.

Twee weken geleden was het programma voor de verdeling van EU-subsidies voor wetenschappelijke projecten in de komende jaren aan de orde. Toen werd, in lijn met die eerdere stellingname, het toekennen van geld voor kloneren afgewezen. Wel gaf het EP groen licht voor experimenten met ‘overtollige’ embryo’s, die beschikbaar zijn uit IVF-behandelingen (reageerbuisbevruchtingen).

Verwijten
Bij de plenaire discussie van donderdag stonden er opvallend veel Nederlandse europarlementariërs op de sprekerslijst. In hun bijdragen tekende zich de scheidslijn af tussen het denken van paars en dat van de oppositie. Daarbij klonken er over en weer ook verwijten.

Zo zei Van der Laan (D66) zich eraan te storen dat sommige mensen een monopolie claimen als ethische kwesties in het geding zijn. „Het meest restrictieve standpunt is niet automatisch ook het meest hoogstaande als we de genezing van ernstig zieken of de verbetering van hun situatie bemoeilijken", merkte zij op. Dat sloot aan bij haar kritiek in een artikel in de Volkskrant op wat zij aanduidt als „de eenzijdige ethiek van christelijk rechts."

Martens (CDA) van haar kant stelde vast dat liberalen, als anderen het niet met hen eens zijn, de tegenpartij vaak beschuldigen van het opdringen van een moraal. „Dat doet geen recht aan de feiten en de zelfstandige denkkracht van collega’s", aldus de christen-democrate.

Corbey (PvdA) hield een pleidooi voor een overschakeling van „een smalle, op orthodoxe religie gebaseerde ethiek naar een brede maatschappelijke ethiek." In doorsnee wensen de sociaal-democraten en liberalen veel vrijheid voor de wetenschap. Zoals een Italiaanse afgevaardigde uit die kringen het uitdrukte: „Wij zijn voor legitiem onderzoek om het lijden te bestrijden. We moeten bij onze standpuntbepaling geen inspiratie putten uit angst, maar uit hoop." Zij bestempelde het als immoreel research ten nutte van de mensheid te verbieden.

Beschermwaardig
De groenen daarentegen waarschuwden: „Vrouwen mogen geen leverancier worden van eicellen." En: „Laten we van embryo’s geen lucratieve handelswaar maken." De vertegenwoordigers van GroenLinks vertolkten overigens binnen hun groepering een afwijkende visie. Zij zijn, anders dan veel geestverwanten uit andere lidstaten, géén tegenstander van therapeutisch kloneren.

Ten aanzien van dit laatste hield Blokland het EP voor: „De mens mag naar oplossingen zoeken voor ziektes. Maar niet ten koste van embryo’s. Een embryo is potentieel een mens, een schepsel van God en is vanaf het allereerste begin beschermwaardig." De Duitse medicus Liese, die behoort tot de pro-life-flank van de christen-democraten: „We zeggen ja tegen de vooruitgang en tegen de behandeling van ernstige ziekten, maar de menselijke waardigheid geniet onze hoogste prioriteit."