De top had een strategisch partnerschap tussen Europa en Afrika moeten opleveren. In Lissabon verzandde de discussie echter in het over en weer uitdelen van beschuldigingen over schendingen van mensenrechten en de crises in Zimbabwe en Darfur. De aanwezigheid van de Zimbabwaanse president Robert Mugabe zorgde voor veel commotie, mede door zijn toespraak waarin hij vier landen, waaronder Nederland, hekelde wegens het overnemen van het harde Britse standpunt ten aanzien van Zimbabwe.De Duitse bondskanselier Angela Merkel zei zaterdag dat de hele EU Mugabes bewind veroordeelt. „We mogen niet onze ogen sluiten als de mensenrechten in het geding zijn”, zei Merkel. De Zuid-Afrikaanse president Thabo Mbeki, die optreedt als bemiddelaar tussen Mugabes regering en de Zimbabwaanse oppositie, zei dat Europese bemoeienis niet op prijs wordt gesteld.

Mugabe bestempelde naar verluidt Nederland, Duitsland, Zweden en Denemarken in zijn toespraak als „de bende van vier.” De landen zouden blindelings achter de Britse premier Gordon Brown aanlopen met hun kritiek op de mensenrechtenschendingen in Zimbabwe. Groot-Brittannië beschuldigt Mugabe van economisch wanbeleid, mensenrechtenschendingen en minachting van de democratie. De aanwezigheid van de Zimbabwaanse president vormde voor Brown aanleiding om zich voor de top af te melden.

Premier Balkenende zei de kritiek van de Zimbabwaanse president Robert Mugabe op Nederland als compliment op te vatten. „Het betekent dat onze boodschap helder is overgekomen”, zei hij zondag op Radio 1 vanuit Lissabon. Balkenende liet weten Mugabes karakterisering van Nederland als lid van de ”bende van vier” op te vatten als geuzennaam. „Hij weet wel beter. Hij probeert z’n eigen fouten te maskeren door te wijzen naar andere landen.”

De Zweedse premier Fredrik Reinfeldt zei in een reactie op Mugabes toespraak dat hij het als een buitengewone eer ervaart om opgenomen te worden in een kring van landen die in actie komen voor mensenrechten en democratie, meldde het Zweedse persbureau TT. „Zoals ik het zie, heeft Mugabe in werkelijkheid een erewacht aangesteld voor mensenrechten”, aldus Reinfeldt.

Ten aanzien van de handel konden de Europese en Afrikaanse leiders zondag geen overeenstemming bereiken. Voorzitter José Manuel Barroso van de Europese Commissie zei dat de EU bereid is om Afrika de onbelemmerde toegang te geven tot haar markten, maar onderkende dat het verschil in welvaart het bereiken van een handelsakkoord zou kunnen bemoeilijken. De Senegalese president Abdoulaye Wade zei dat de meeste Afrikaanse leiders de voorstellen van de EU voor een vrije handelszone hadden verworpen, omdat die niet in het belang van Afrika zouden zijn. Voorzitter van de Afrikaanse Unie Alpha Oumar Konaré riep Europa op om zijn koloniale benadering overboord te zetten. „Afrika’s rijkdommen moeten een eerlijke prijs opbrengen”, zei hij.