Om de Libanese mentaliteit te begrijpen, moeten we eerst een korte schets geven van de recente geschiedenis”, aldus Mourad. „Tijdens de laatste halve eeuw is het land door een reeks geruchtmakende veranderingen gegaan: allereerst de onafhankelijkheid in 1946 en de daaropvolgende herstructurering van het staatsbestel.”Daarop volgde het liberale regime van de jaren ’50 en ’60 dat, geholpen door Libanons historische rol als tussenpersoon in de oost-westhandel, veel investeringen heeft aangetrokken. Hierdoor is de levensstandaard enorm verhoogd, met een uitbreiding van het onderwijssysteem tot gevolg. „Die uitbreiding bevoordeelde echter duidelijk de steden”, meent de Libanese hoogleraar.

Dat leidde weer tot een snelle verstedelijking en een leegloop van het platteland, waardoor de traditionele organische verbanden verwaterden. „Tegelijkertijd lag de nadruk op de handel en de dienstensector en werden landbouw en industrie verwaarloosd. Dat heeft een economische breuklijn en een evenwichtsverstoring tussen de sociale klassen veroorzaakt, waarbij een minderheid zich verrijkt heeft ten koste van de meerderheid”, betoogt Mourad.

„Daarnaast was er de regionale conjunctuur: de invloed van buurlanden Israël en Syrië en hun voortdurende oorlogen, die een grote Palestijnse vluchtelingenpopulatie aan Libanon hebben opgedrongen”, vervolgt de wetenschapper. „Dit alles heeft geleid tot de burgeroorlog, die van 1975 tot 1990 heeft gewoed. Het conflict heeft niet alleen de verschillende religieuze gemeenschappen tegen elkaar opgezet, maar heeft ze ook intern verscheurd.”

Belangrijk keerpunt
De burgeroorlog vormde volgens Mourad een belangrijk keerpunt: verwoesting, desintegratie van het staatsbestel, massale interne volksverhuizingen en emigratie. „We veronderstelden dat deze aardbevingen ook de traditionele familiewaarden hadden aangetast, maar verrassend genoeg bewijst mijn studie het tegendeel. Nog opvallender is dat de verschillende religieuze groepen nu grotendeels dezelfde waarden delen. Op dat vlak zou je kunnen stellen dat de burgeroorlog de aanzet tot een nationale identiteit heeft gegeven: een Libanese christen is geen ’westerse’ christen en een Libanese moslim is geen ’oosterse’ moslim.”

„De waarden zijn uiteraard geëvolueerd: gearrangeerde huwelijken komen nauwelijks nog voor en het strikte patriarchale gezag is afgenomen. Kinderen doen nu in aanwezigheid van hun ouders dingen die voor mijn generatie ondenkbaar waren: roken, flirten, drinken. Tegelijkertijd blijft Libanon een traditionele maatschappij, waar het huwelijk gezien wordt als het ultieme streefdoel en alleen wonen of ongehuwd samenwonen afgekeurd wordt. Het doel van het huwelijk blijft voortplanting - ondanks de voortschrijdende individualisering en ondanks het feit dat huwelijkspartners zelf voor elkaar kiezen. De solidariteit binnen de uitgebreide familie blijft eveneens belangrijk, hoewel het kerngezin de normatieve leefeenheid is.”

Op het religieuze vlak noemen de Libanezen zichzelf in overgrote meerderheid godsdienstig - vrouwen overigens meer dan mannen en christenen meer dan moslims. Mourad: „Hoewel het gezag van de religieuze instituten meer en meer wordt verworpen, blijft men belang hechten aan de religieuze normen en geloven in alle essentiële geloofspunten, ook de irrationele. De respondenten geven aan dat het belangrijkste voordeel dat ze uit hun geloof halen een gemoedstoestand van rust en lotsaanvaarding is -de rituele beleving is daarbij zeer belangrijk-, evenals steun bij het nemen van beslissingen in hun gemeenschapsleven.”

Op het vlak van persoonlijke, economische en politieke beslissingen houden ze daarentegen weinig rekening met hun religieuze overtuiging, leerde het onderzoek. „Zelfs als een individuele Libanees hedonistisch leeft en geen religieuze normen toepast in zijn persoonlijke en economische activiteiten, blijft hij die normen zien als het referentiekader. Dat verklaart waarom de vrijheid van meningsuiting qua religie, in tegenstelling tot bijvoorbeeld qua politiek, zeer beperkt is - er staat gevangenisstraf op het beledigen van welke religie dan ook.”

Wordingsproces
Binnen het gezin blijft de traditionele rolverdeling spelen, ondanks het belangrijke aandeel van vrouwen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt, aldus de Libanese wetenschapper. „Maar opnieuw merken we een afname van het patriarchale gezag: belangrijke beslissingen worden door beide echtgenoten samen genomen en het ouderlijk gezag is niet meer absoluut. Het gezin wordt hoe langer hoe meer een ruimte waarin men zich vrij als individu kan ontplooien, tegenover de autoritaire, onderdrukkende ruimte van weleer - en dit nog meer bij moslims dan bij christenen.”

De verschillen tussen stad en platteland zijn beperkt, benadrukt Mourad. „Libanon is een klein land met een mobiele bevolking en de stedelingen onderhouden nauwe banden met hun dorp van oorsprong. De waarden die ouders doorgeven aan hun kinderen zijn zowel waarden die individuele ontplooiing bevorderen als waarden die integratie in het collectief voorstaan. We zijn in feite getuige van het wordingsproces van een familie waarin individuele ontplooiing, solidariteit binnen de uitgebreide familie en een terugval op het kerngezin samengaan, waarin autoriteit en vrijheid, culturele continuïteit en het ter discussie stellen van de traditie alle voor ruimte strijden. De druk van de religie, in samenspel met veranderingen in het opleidingsniveau en de levensstandaard, zullen bepalen welk familiemodel uiteindelijk zal domineren.”