Joke Brandt is de vijftig nog niet gepasseerd, maar heeft al bijna twee termijnen als ambassadeur gediend. Ze werd op haar 42e ambassadeur in Eritrea, een land in de onrustige Hoorn van Afrika. Daarna werd ze benoemd tot ambassadeur in het Oost-Afrikaanse Uganda. Vrijdag is ze naar Den Haag vertrokken vanwege haar benoeming als een na hoogste ambtenaar van Ontwikkelingssamenwerking.Op de vraag hoe het komt dat ze zo snel carrière maakt, lacht Brandt afwerend: „Die vraag moet je aan mijn werkgever stellen. Ik heb mijn werk altijd leuk gevonden en me er maximaal voor ingezet. Verder is het wellicht zo dat de juiste functie op het juiste moment vrijkomt.”

Daarmee bedoelt Brandt dat de huidige directeur-generaal, mr. R.J. Treffers, ervaring heeft als ambassadeur in Zuid-Amerika (Suriname) en Azië (Indonesië). In dat licht is het logisch dat voor de functie van plaatsvervangend directeur-generaal iemand wordt gekozen die ervaring heeft in Afrika.

Dat is echter niet voldoende als verklaring voor haar snelle carrière. Volgens medewerkers op de ambassade in de Ugandese hoofdstad Kampala is vooral Brandts meer dan gemiddelde inzet opgevallen. Een enkeling neemt het woord workaholic in de mond.

Zelf zegt Brandt: „Ik ben geboren en getogen in Ridderkerk, onder de rook van Rotterdam. Het cliché is dat Rotterdammers van aanpakken weten. Dat kenmerkt mijn stijl. Ik vergader het liefst kort en weinig. Ik hou ervan om de zaken vlot aan te pakken, zodat er ook werkelijk wat gebeurt.”

Dat is een stijl die natuurlijk krachtig overkomt en die ook goed is door te voeren op een ambassadepost in het verre buitenland, maar in Den Haag gelden toch andere regels? Daar moet wellicht meer worden vergaderd en gaat er veel tijd zitten in het bereiken van consensus.

Brandt: „Veel vergaderen en een stevige aanpak staan niet per definitie tegenover elkaar. Vergaderingen hebben zeker een bepaalde functie en het bereiken van consensus is ook belangrijk, maar je moet natuurlijk wel doelmatig werken. Worden vergaderingen goed voorbereid en goed voorgezeten? En zijn ze allemaal wel nodig? Mijn aanpak leidt niet tot eindeloos in de rondte praten. Ik weet zeker dat voor mijn strategie in Den Haag ook ruimte is.”

Een belangrijke vernieuwing in het beleid van de nieuwe minster voor Ontwikkelingssamenwerking, Koenders, is dat hij een speerpunt wil maken van de ondersteuning van zogenaamde fragiele staten. Dat zijn landen die zijn afgegleden of die dreigen af te glijden tot instabiele conflictgebieden of dictaturen. Bekende voorbeelden in Afrika zijn Somalië en Sudan.

Het spreekt boekdelen dat Koenders aan het begin van zijn bewindsperiode in mei en juni niet één, maar twee reizen maakte naar het noorden van Uganda en de onrustige regio Darfur in Sudan. In beide regio’s lopen op dit moment vredesonderhandelingen. Hij sprak tijdens zijn bezoeken uitgebreid met hoofdrolspelers in de vredesprocessen.

Op het gebied van fragiele staten heeft Brandt inmiddels de nodige ervaring. Haar eerste post, Eritrea, staat bekend als een land dat steeds fragieler wordt. Toen zij ambassadeur was in Uganda was er daar sprake van een traag en onzeker vredesproces.

Ruim twintig jaar zorgen rebellen van het beruchte Verzetsleger van de Heer voor onrust in het noorden van Uganda. Terwijl het zuiden zich economisch snel ontwikkelt, wonen bijna 2 miljoen mensen in het noorden van Uganda in vluchtelingenkampen. Volgens een recent rapport zouden vooral de afgelopen tien jaar bijna 80.000 mensen door de rebellen ontvoerd zijn.

Veel van de ontvoerde mensen zijn minderjarige jongens, die soms op zeer jonge leeftijd door de rebellen gedwongen worden mee te vechten. Veel (jonge) meisjes worden gebruikt als seksslavinnen door commandanten en soldaten.

Dankzij het vredesproces wordt op dit moment niet gevochten. Veel van de inwoners durven vanuit vluchtelingenkampen terug te keren naar hun dorpen, maar de situatie blijft kritiek.

„Ik heb geleerd”, zegt Brandt, „dat je best invloed kunt hebben op de gang van zaken in fragiele staten, maar dan moet je helder hebben wat jouw meerwaarde is. Er zijn veel fragiele staten in en buiten Afrika. Nederland is niet in staat overal een voortrekkersrol te spelen. Het is in sommige gevallen echter wel een belangrijke speler. Je moet je concentreren op landen waarop je invloed kunt hebben.”

Een goed voorbeeld daarvan is volgens Brandt het Centraal-Afrikaanse landje Burundi. Daar leverde Nederland samen met andere donoren en lokale organisaties een belangrijke bijdrage aan het beëindigen van een langdurige burgeroorlog.

Brandt wijst op de manier van werken van Noorwegen. Ook dat is een klein land. Toch speelt het een grote rol bij vredesprocessen in het Midden-Oosten, Sri Lanka en bij de vredesonderhandelingen in het noorden van Uganda.

De Noorse diplomatie werkt volgens Brandt vaak geduldig en betrouwbaar achter de schermen. Jarenlang had Noorwegen bijvoorbeeld een faciliterende rol bij vredesprocessen in het Midden-Oosten.

Zo’n rol van geduldig achter de schermen werken, is ook wat Brandt voor ogen staat: „Dat Nederland een belangrijke bijdrage levert aan het vredesproces in het noorden van Uganda, komt doordat we in de jaren voorafgaand aan het vredesproces ook veel aandacht hebben besteed aan het gebied, zowel bij eerdere pogingen om tot vrede te komen als bij zorgen over de humanitaire situatie. Dankzij die jarenlange bemoeienis beschikken we over veel kennis over de verschillende hoofdrolspelers. Dat betekent dus dat wij, in alle bescheidenheid, een meerwaarde hebben.”

Brandt neemt ten slotte vanuit Afrika een verlangen mee naar Den Haag. Volgens haar is ontwikkelingshulp de afgelopen jaren opnieuw te veel op een technische manier benaderd. „Terwijl het natuurlijk ook een ingewikkeld politiek en sociaal proces is. Ik vind dat mensen daarvoor meer oog moeten krijgen. Dat betekent dat je de discussie over ontwikkeling op een ander, vaak hoger niveau moet voeren. Desnoods spreek je direct de president aan.”

Brandt noemt als voorbeeld het onderwijs. Het basisonderwijs in Uganda is al jaren gratis, waardoor veel kinderen naar school gaan. President Museveni besloot vrij plotseling dat ook het voortgezet onderwijs gratis moest zijn.

Brandt: „Dat heeft natuurlijk verregaande consequenties voor de begroting, omdat het voortgezet onderwijs opeens veel meer geld nodig heeft. In Uganda ging dat grotendeels ten koste van geld voor het basisonderwijs. Zo kan een goede maatregel dus averechts werken. Tijdens deze discussie hebben wij ons niet alleen tot de minister van Onderwijs gewend. We hebben ook de president erbij betrokken, want dan bereik je meer.

Het gaat natuurlijk veel verder dan dit voorbeeld, want als donor discussieer je ook mee over goed bestuur, democratisering en corruptie. Ook die gesprekken wil ik breder trekken en op een hoger niveau voeren. Niet alleen maar praten met de vakministers, ook met de president als dat nodig is.

Als er bijvoorbeeld geld weglekt op het ministerie van Onderwijs, hoeft het niet zo te zijn dat de minister daarbij de dikste vinger in de pap heeft. Misschien zit het probleem ergens anders. Bij de discussie over corruptie moet je ook oog hebben voor de invloed van ”civil society-organisaties” zoals ngo’s. Daarnaast moet je parlementsleden stimuleren. Zij controleren immers de regering.”

Het is duidelijk dat hier een ambitie ligt van de nieuwe plaatsvervangende directeur-generaal internationale samenwerking. „Het breder trekken van ontwikkelingsdiscussies en het voeren van gesprekken op hogere niveaus -rustig, op de achtergrond en met een lange adem- hoeven niet veel extra geld te kosten. Je bereikt er meer mee dan met de bouw van bijvoorbeeld twintig of dertig nieuwe schooltjes.”