Het had een historisch audiovisueel document van een grote triomf moeten worden. Hoe wonderboy Bos na een spannende verkiezingsstrijd het premierschap van Balkenende afpakte. Alleen om die reden liet de PvdA tv-journalisten gedurende anderhalf jaar in de keuken van het campagneteam kijken en nagenoeg alles in beeld en geluid vastleggen. Elke kreet van succes en elke vertwijfelde zucht registreerden camera en microfoon.Maar alles pakte anders uit. Bos viel in enkele maanden tijd terug van zo’n zestig virtuele zetels naar iets meer dan de helft daarvan bij de werkelijke Kamerverkiezingen. De Woutertapes, waarvan de VPRO maandagavond het tweede en laatste deel uitzond, werden een meedogenloos document van een faliekante mislukking. Bril waarmee de filmbeelden nu bekeken worden: hoe kon het toch zó misgaan?

De anderhalf jaar lang door Bos ingesproken dagboeken laten zien dat hij het zelf absoluut niet bevatten kan. „Hoe kan het dat bij de gemeenteraadsverkiezingen alles goed ging”, horen we hem verzuchten, „en het nu een opeenhoping lijkt van kleine foutjes en tegenslagen? Ongelooflijk!”

Even later: „Het is voor mij nieuw te merken dat op belangrijke momenten mijn politieke intuïtie me in de steek laat.” En aan het eind: „Ik denk dat ik, door de harde en persoonlijke campagne, niet meer op mijn gevoel durfde vertrouwen, maar te veel ben gaan nadenken.”

Voor Jacques Monasch, campagneleider van de PvdA in 2002, is het recente verlies van de sociaaldemocraten minder ongrijpbaar. Op de Woutertapes ziet hij wat veel anderen ook signaleerden: de campagne van de PvdA is chaotisch en onoverzichtelijk, het campagneteam vergadert continu, praat, analyseert; en rondom de leider drentelt een veelheid aan adviseurs. Monasch: „Al die mensen die voortdurend zijn kamer binnenlopen. Vreselijk. Bovendien is het in het campagneteam te veel koekoek één zang. Wat ontbreekt, is de senioriteit, de groeven op het gelaat. De personen die Bos ondersteunden lijken allemaal neefjes en nichtjes van elkaar.”

Wat verder van deze campagne afdruipt, is dat de PvdA vast rekende op de overwinning. „Bos dacht: ik ben een zondagskind, het beste jongetje van de klas, een tv-persoonlijkheid. Ik loop zo het Torentje binnen. Door dat misplaatste optimisme had men geen antwoord op tegenslagen. Men zette alles op die ene kaart. Er lag geen plan-B klaar.”

Mede daardoor liet de campagneleiding zich, zodra zich incidenten en tegenslagen meldden, meezuigen in door tegenstanders opgedrongen vraagstellingen. „Dagen, weken gingen heen met gedoe over de Armeense genocide. Door eigen fouten, zoals onhandige uitlatingen over de AOW, liet men de betrouwbaarheid van Bos een hoofdthema in de campagne worden. Ook op de door GroenLinks en SP opgeworpen vraag of er een linkse coalitie zou komen of niet, ging Wouter veel te omstandig in.”

Veel wijzer was het geweest, aldus de strategie- en communicatieadviseur „om met een ijzeren discipline vast te houden aan je eigen punt. In dit geval: Wilt u een PvdA-premier of een CDA-premier? Zo’n boodschap moet je herhalen en blijven herhalen, en je moet je niet van de wijs laten brengen door stoorzenders van buiten.”

Het meest onthutsend van de Woutertapes vindt Monasch een scène in januari dit jaar. Het campagneteam, met onder anderen Erik van Bruggen, Remco Dolstra en Sharon Dijksma, dineert met Bos in een Mercuriushotel en blikt terug op de verkiezingen. Een voor een erkennen de leden dat de PvdA tijdens de campagne een inhoudelijke boodschap miste. „Ze wisten niet wat ze de kiezer wilden zeggen. Ze hadden geen verhaal, geen visie op waar het met Nederland heen moet. Dat is natuurlijk dodelijk. Deze mislukte campagne bewijst voor mij opnieuw dat personen en emoties wel belangrijk zijn, maar dat de inhoud altijd het vertrekpunt moet zijn. Als de inhoud niet op orde is, wordt het niks.”