De reden voor alle opwinding is het ontslag vorig jaar van acht federale officieren van justitie. Federale officieren van justitie worden benoemd door de president en hun benoeming moest tot voor kort door de Senaat worden goedgekeurd. Dat veranderde toen vorig jaar de nieuwe versie van de Patriot Act -de nieuwe antiterreurwet- werd goedgekeurd. Deze wet geeft de president de mogelijkheid om federale officieren van justitie voortaan zonder goedkeuring van de Senaat te benoemen.Dat was voor voormalig juridisch adviseur van president Bush Harriet Miers aanleiding om voor te stellen om alle federale officieren van justitie te ontslaan en te vervangen door nieuwe. Dat voorstel ging minister Gonzales te ver, maar er werd door zijn stafchef Kyle Sampson wel een lijst opgesteld van aanklagers „die beter vervangen kunnen worden.” Volgens Gonzales ging het daarbij om officieren van justitie die hun werk niet goed deden.

Komt er een nieuwe president dan worden vaak alle federale officieren van justitie vervangen. Deze officieren van justitie vervolgen namens de overheid personen, bedrijven of instellingen die volgens hen de overheid schade hebben berokkend. Traditioneel worden zij geacht -ondanks hun politieke benoeming- hierbij onpartijdig te werk te gaan.

De irritatie over de acht ontslagen officieren van justitie is niet goed verklaarbaar, gezien het feit dat zeven van de acht ontslagenen recent nog uitstekende professionele beoordelingen hebben gekregen. Begin januari doken de eerste berichten op over politieke motieven voor het ontslag. Dit werd eerder deze week bevestigd tijdens een hoorzitting voor de Senaat. „Ik werd benaderd door Republikeinen die eisten dat aan de vooravond van de parlementaire verkiezingen meer Democratische gevallen van corruptie aan de kaak gesteld zouden worden”, aldus de inmiddels ontslagen officier van justitie David Iglesias van New Mexico.

De Republikeinse senator Pete Domenici heeft later toegegeven dat hij zowel het Witte Huis als minister Gonzales had gevraagd „maatregelen” te nemen tegen Iglesias. Uit e-mails die inmiddels zijn vrijgegeven blijkt dat het Witte Huis, in de persoon van presidentieel adviseur Karl Rove, een rol heeft gespeeld in deze affaire. De Democraten willen weten in hoeverre dit allemaal met goedkeuring van president Bush gebeurde. Die heeft zich niet over de affaire uitgelaten, maar volgens politieke waarnemers kan zijn geloofwaardigheid worden ondermijnd als zou blijken dat hij akkoord is gegaan met het ontslag van officieren van justitie uit politieke motieven.

Voorlopig is Kyle Sampson het eerste slachtoffer in deze affaire. Hij werd afgelopen maandag ontslagen. Is minister Gonzales de volgende? „Gonzales heeft Sampson ontslagen in de hoop z’n eigen huid te redden. Als de affaire door nieuwe onthullingen te pijnlijk wordt voor het Witte Huis, dan offert Bush mogelijk Gonzales op om zijn eigen reputatie te redden”, aldus politiek analist Thomas Mann van het Brookings Research Instituut. Intussen vragen verschillende Republikeinse partijgenoten van president Bush om een parlementair onderzoek. Dat is volgens Mann „geen goed teken.”