Als geen andere stad groeide Shenzhen uit tot het symbool van de hervormingen van Deng Xiaoping. Een groot billboard in het centrum herinnert de inwoners eraan wie het vissersdorp Shenzhen in vijftien jaar tijd veranderde in een miljoenenstad vol wolkenkrabbers. Dagelijks laten honderden bezoekers zich fotograferen met ”kameraad Xiaoping” op de achtergrond. Sommigen leggen bloemen neer.In de eerste maanden van 1992 toerde Deng door het zuiden van China. Deze reis, die de analen inging als de ”zuidelijke tour”, vormde de aftrap voor China’s economische hervormingen. Shenzhen, toen nog een dorp aan de grens met de Britse kroonkolonie Hongkong, groeide in rap tempo uit tot een miljoenenstad aan de Parelrivier.

Wang Liyong is een veteraan uit de Koreaoorlog. Nu is hij 64 en werkt als uitgever. „Deng Xiaoping is de op een na beste leider aller tijden,” zegt hij. Na nummer 1 Mao Zedong, dat spreekt voor zich. Maar in plaats van het Rode Boekje haalt Wang een uitspraak van Deng aan. „Het maakt niet uit of de kat zwart of wit is, als hij maar muizen vangt.”

Onder die zinsnede nam het pragmatisme van Deng de plaats in van Mao’s communistische ideologie. Tegelijkertijd zorgde hij er als nieuwe partijleider voor zich steeds als erfgenaam in plaats van als rivaal van Mao te presenteren.

Beweren dat Mao -en daarmee ook de Communistische Partij- het fout had gedaan, raakte aan de legitimiteit van zijn eigen regering. Dus bleef Deng trouw aan de partij, ondanks dat hij tot twee keer toe uit diezelfde partij was gezet en zijn zoon tijdens de Culturele Revolutie door Rode Gardisten uit het raam was gegooid, waardoor hij verlamd raakte.

Maar Dengs opvattingen weken sterk af van die van zijn voorganger. In zijn jeugd had kameraad Xiaoping in Frankrijk gestudeerd, en daar zelf in zijn onderhoud voorzien door te werken in de pannenfabrieken van Le Creuset.

Als Chinees partijleider stelde hij dat sommige regio’s en mensen eerder rijk moesten worden dan andere, zodat uiteindelijk iedereen meegetrokken zou worden. Partijleider Deng noemde dit paradoxale communisme ”socialisme met Chinese karakteristieken”. Het zorgde ervoor dat China, dat zich in 1976 aan de rand van de economische afgrond bevond, uitgroeide tot een economisch wonder.

Landbouwhervormingen
Tang Dayong is boerin in een klein dorp ten oosten van Chengdu. Zij ziet Deng als de redder van Sichuan. „Voor de landbouwhervormingen van 1978 hadden we weinig te eten. Onze buurman is gestorven van de honger. Het was hard, want we konden niet eens de groenten van ons eigen land eten. De overheid bepaalde wat we mochten verbouwen en we moesten bijna alles inleveren om aan de gestelde quota te voldoen.”

Deng begon in 1978 voorzichtig met het teruggeven van het eerder gecollectiviseerde land aan de boeren. Mits er een deel verplichte gewassen aan de overheid werd afgedragen, mochten de boeren zelf beslissen wat ze op de rest van het land verbouwden. „Nu kunnen we, als we willen, iedere dag vlees eten”, zegt Tang met een brede grijns. „Dankzij grootvader Deng zijn onze rijstkommen gevuld.”

De democratische hervormingen verliepen minder soepel. In 1978 mochten de Chinezen tijdens de zogenaamde Pekingse Lente via muurkranten hun grieven uiten. Maar de onvrede bleek zo groot dat de partijleiding al na een week op de rem trapte.

Iets meer dan een decennium later liep een hernieuwde roep van Pekingse studenten en arbeiders om meer democratie uit op het bloedbad van Tiananmen. Het was naar alle waarschijnlijkheid Deng die het leger de order gaf om de demonstraties te beëindigen. Honderden, wellicht duizenden mensen raakten gewond of werden gedood bij de slachting die volgde in de nacht van 3 op 4 juni 1989.

Economisch offensief
De zuidelijke tour van 1992 was ten dele een signaal aan de na 1989 massaal vertrokken buitenlandse investeerders dat Deng vastbesloten was door te gaan met de hervormingen. Deng riep de Chinezen op om meer ondernemerschap te tonen. En dat gebeurde.

Boeren lieten hun lapje grond achter om in de steden te gaan bijverdienen. Werknemers van staatsbedrijven namen ontslag om een café, haarsalon of constructiebedrijf te beginnen. Miljoenen mensen trokken naar het dorpje Shenzhen en andere door Deng aangewezen ”speciale economische zones” om daar hun geluk te beproeven.

„We hebben het allemaal aan partijleider Deng te danken”, zegt Lin, een kunstenaar in Peking. „Zijn politiek van openheid en hervormingen bracht China terug in contact met de rest van de wereld. Dat China nu een land van betekenis is, hebben we te danken aan kameraad Xiaoping.”