Dat is na jaren studie de conclusie van Thomas Carothers, deskundige in politiek en bestuur van het Amerikaanse instituut Carnegie Endowment for International Peace. Gisteravond hield hij op verzoek van de Nederlandse Society for International Development (SID) een voordracht over de bevordering van democratie op de wereld.„De democratische regeringsvorm is een mooie manier om met verschillen om te gaan”, stelt Carothers in een gesprek voorafgaand aan zijn lezing. „Het is niet gezegd dat je eruitkomt, maar hij biedt een structuur voor gedachtewisseling. Democratische landen zijn over het algemeen beter in het oplossen van conflicten.”

Is bevordering van democratie in andere landen wel mogelijk?
„Het systeem kun je niet zomaar exporteren. Elke zelfoverschatting op dat gebied leidt tot teleurstellingen. Maar je kunt wel landen aanmoedigen zich in die richting te bewegen.”

Hoe kan dat?
„Allereerst door een goed voorbeeld te stellen. Maar ook door actieve hulp. Dat kan echter alleen als je in die landen zelf een aanknopingspunt hebt bij hervormingsgezinde bewegingen. Je kunt met die mensen nadenken over hoe democratische beginselen in hun situatie kunnen worden toegepast.”

En als er in die landen geen aanknopingspunt te vinden is?
„Dan kun je weinig doen”, stelt de Amerikaan nuchter vast. „Maar in de meeste landen is wel iets te vinden. Zelfs in Birma en Cuba. In beide landen wordt al tientallen jaren geprobeerd de democratie te bevorderen, jammer genoeg tot nu toe zonder resultaat.”

Zijn er voorbeelden waar wel resultaat is geboekt?
„Denk aan Oost-Europa. Zowel de Verenigde Staten als West-Europa hebben daar enorm veel energie in gestoken. Dat heeft gewerkt. Vijftien jaar geleden zag het er in die landen heel anders uit. Een ander voorbeeld is Zuid-Afrika.

Eigenlijk heb je alleen kans iets te betekenen als de deur op een kier gaat. Begin jaren negentig zag je dat op veel plaatsen gebeuren. Momenteel zie je dat in Rusland de deur weer dichtgaat. De communistische partij klapte wel in elkaar, maar het onderliggende bureaucratische machtssysteem bleef overeind.”

Sommigen zeggen dat ook in Zuid-Afrika de deur dichtgaat.
„De democratisering van Zuid-Afrika is zeker geen afgerond verhaal, hoewel het er beter voorstaat dan twintig jaar geleden. Het ANC is de dominante partij. In zulke situaties zie je altijd een grote arrogantie van de macht.”

Hoe kun je in deze landen de democratie bevorderen?
„Weinig. Wees vooral bescheiden. In contacten met regeringen en partijen kun je uitleggen wat democratie is. Vertel dat een samenleving onder een rechtsstaat, met vrije media en verkiezingen, toch beter werkt. Maar blijf daarin wel beleefd, en stel je niet vijandig op. Als je merkt dat de staat de vrijheid van organisaties inperkt, zoals nu in Rusland, moet je ze juist blijven ondersteunen.

Bij openlijke dictaturen ligt het nog moeilijker. Buiten militair optreden kunnen we verbazend weinig betekenen in Noord-Korea, Zimbabwe of Wit-Rusland.”

Een van uw landgenoten, de publicist Fareed Zakaria, schrijft in zijn boek ”De toekomst van de vrijheid” dat elke regering tegenwoordig claimt de steun van de bevolking te hebben. Als norm hebben zelfs dictaturen dus de democratie aanvaard. Wat valt er dan nog te bevorderen?
„Als je verder kijkt, zie je dat veel landen niet voldoen aan de essentiële kenmerken van een democratie. Ik denk dan aan de vrijheid van politieke competitie en vrije en eerlijke verkiezingen.

Verder is er in een democratie sprake van een verdeling van de macht over meerdere instellingen. De rechterlijke macht moet bovendien onafhankelijk zijn van de politiek. Als de politieke macht is gecentraliseerd, is het land alleen in naam democratisch.”

De regering-Bush heeft de inval in Irak mede gemotiveerd als een eerste stap tot democratisering van het hele Midden-Oosten. Wat is er fout gegaan?
„De regering had het simplistische uitgangspunt dat na het einde van de dictatuur er een natuurlijke overgang naar democratie zou komen. Het was naïef te denken dat de bevolking na de val van Saddam Hussein onmiddellijk met elkaar aan tafel zou gaan over de verdeling van de macht. Zo’n dialoog komt pas op de langere termijn. En dan is het nog heel moeilijk. Kijk maar naar België.”

President Bush zegt in toespraken vaak dat vrijheid een universele waarde is. Dat dringt hem ertoe de democratie te bevorderen. Hoe ziet u dat?
„Niemand vindt het fijn de gevangenis in te draaien omdat hij voor zijn mening uit komt. Maar het maakt mensen in veel landen cynisch als ze zien dat Bush nauwe contacten onderhoudt met Saudi-Arabië, Pakistan en Kazachstan, landen waar nauwelijks vrijheid bestaat. Is hij dan wel geïnteresseerd in de bevordering van vrijheid, of heeft hij misschien alleen veiligheidsbelangen? Op dit moment verspreidt de VS-regering vooral een kwaad gerucht over democratie.”