De Republikein Schwarzenegger heeft in de afgelopen twee jaar geprobeerd de Democratische meerderheid van het parlement in Californië te overtuigen van de noodzaak om iets te doen aan de problemen. Hij wilde miljarden dollars reserveren voor het bouwen van nieuwe gevangenissen, maar het parlement voelde daar niets voor in de aanloop naar de verkiezingen.Die zijn nu achter de rug en Schwarzenegger is met een ruime meerderheid herkozen in deze overwegend Democratisch georiënteerde staat. Hij vindt het nu tijd om spijkers met koppen te slaan.

Hij kreeg begin deze week steun van (arrondissements)rechter Lawrence Karlton in Sacramento, de hoofdstad van Californië. Karlton heeft de staat opdracht gegeven om er binnen zes maanden voor te zorgen dat er een „serieus begin” wordt gemaakt met het verbeteren van de situatie.

Molens
Overbevolkte gevangenissen leiden volgens deskundigen tot meer geweld onder gevangenen, soms zelfs met dodelijke afloop. Verder besteedt het overbelaste personeel minder aandacht aan rehabilitatieprogramma’s, waardoor recidivisme hoogtij viert. Zeven van de tien gevangenen die in Californië worden vrijgelaten, komen vroeg of laat weer in aanraking met justitie. De hoogste score in Amerika.

De Amerikaanse gevangenisfilosofie is overigens erg simpel: straffen en als dat niet helpt dan zwaarder straffen. Er zitten momenteel 7 miljoen mensen in Amerikaanse gevangenissen (federale gevangenissen, staatsgevangenissen en regionale of lokale huizen van bewaring). Internationaal gezien is dat een record. De VS laat het repressieve communistische systeem van China met 1,5 miljoen gevangenen ver achter zich. Rusland komt op de derde plaats met 870.000 gevangenen.

Nu zijn absolute aantallen natuurlijk misleidend wanneer het om grote landen gaat. Wanneer men naar de relatieve cijfers kijkt, blijkt dat 1 op de 32 volwassen Amerikanen achter de tralies zit. In Nederland is die verhouding volgens de laatste beschikbare cijfers 1 op 612 volwassen burgers. Het Amerikaanse gevangenissysteem bevat relatief gezien dus meer dan negentien maal zo veel gevangenen als het Nederlandse systeem.

Maar waarom dan een noodtoestand in Californië en niet voor heel Amerika? „Omdat Californië een speciaal geval is”, aldus Barry Krisberg, voorzitter van de Nationale Raad voor Misdaad en Criminaliteit van Californië. „In de eerste plaats heeft Californië meer inwoners dan welke andere staat en bovendien groeit die bevolking hier harder dan in andere staten. Dat is een belangrijke factor. Verder is de wetgever hier traditioneel voor hard optreden tegenover criminelen”, vertelt Krisberg.

Dat heeft ertoe geleid dat de wet nauwkeurig straffen voor bepaalde vergrijpen voorschrijft, zonder dat de rechter veel ruimte heeft voor een creatieve interpretatie van die wet. Verder kent Californië het systeem van ”driemaal is raak”. Dat wil zeggen dat iemand die voor de derde maal voor eenzelfde vergrijp gepakt wordt, kan rekenen op een lange gevangenisstraf. Of je nu driemaal een bank hebt overvallen, of driemaal een bosje bloemen hebt gestolen. Na de derde keer verdwijnt iemand voor vele jaren achter de tralies. „Dat is een belangrijke factor die verklaart waarom onze gevangenissen zo vol en daarom langzamerhand zo gevaarlijk zijn”, aldus Krisberg.

Gouverneur Schwarzenegger wil dus miljarden reserveren voor de bouw van nieuwe gevangenissen. Maar die zijn er beslist nog niet over zes maanden, wanneer de termijn afloopt die rechter Karlton begin deze week heeft gesteld. Als voorlopige oplossing probeert Schwarzenegger nu zo veel mogelijk gevangenen tijdelijk te verhuizen naar gevangenissen in andere staten waar men nog enige opnamecapaciteit heeft. De eerste tachtig gevangenen die zich vrijwillig meldden voor zo’n verhuizing zijn inmiddels overgebracht naar een gevangenis in Tennessee.

Schwarzenegger onderhandelt intussen ook met Arizona, Indiana en Oklahoma over tijdelijke behuizing van gevangenen. „En als dat onvoldoende soelaas oplevert, dan wordt het vervroegd vrijlaten van de minst zware gevallen die gevangenzitten. De wet biedt die mogelijkheid, maar Schwarzenegger heeft daartoe wel de steun nodig van het parlement en zover is het nog niet”, zegt Elizabeth Alexander, directrice van de afdeling Californië van Amerika’s grootste burgerrechtenorganisatie American Civil Liberties Union (ACLU).

De ACLU dringt overigens aan op herziening van Amerika’s complete strafsysteem, dat volgens de organisatie meer gericht zou moeten zijn op rehabilitatie dan op vergelding. Maar dat is volgens Alexander een kwestie van „zeer, zeer lange adem.”