Het liefst zou de grote blanke NG-Kerk dit jaar -in oktober houdt men de driejaarlijkse synode- teruggaan tot achter 1857. Het ziet er echter naar uit dat men pas op zijn vroegst in staat is om dat in 2007 te verwerkelijken.

In andere kerkelijke gemeenschappen in Zuid-Afrika worstelt men nog steeds met naar ras gescheiden kerken. In ieder geval is er sprake van naweeën. Nog maar twee maanden geleden schreef dr. D. J. C. van Wyk jr. in ”Die Hervormer’’ dat zijn Nederduitsch Hervormde Kerk een eigen weg ging inzake apartheid. Zijn kerk -dat was de teneur van het artikel- had het toch maar allemaal netjes geregeld en afgewikkeld. De Nederduitsch Hervormde Kerk heeft apartheid nooit theologisch verdedigd, maar regelde die ’slechts’ kerkordelijk.

De Gereformeerde (Dopper)kerken zagen in de problemen rond de synoden Soutpansberg en Middellande over de inbreng van zwarte docenten in Potchefstroom een gevolg van kerkelijke apartheid. Christelijke gereformeerde adviseurs uit Nederland zetten zich in -na een opdracht van de synode van Leeuwarden/Nunspeet hiertoe- om vertrouwen tot stand te brengen.

De Vrije Gereformeerde Kerk van Zuid-Afrika, die bestaat uit vrijwel uitsluitend nazaten van de vrijgemaakten, integreerde eerder dit jaar de niet-blanke zendingskerken en hun opleiding. Hun positie in relatie tot de vrijgemaakten en de Doppers stond onlangs op de agenda van de vrijgemaakte synode van Zuidhorn.

Juist de afgelopen maanden zijn in Zuid-Afrika op allerlei niveaus pogingen gedaan om binnen de Nederduitsch Gereformeerde Kerken, die zijn verscheurd door het apartheidsdenken, tot een zekere eenheid te komen. Steeds werd gemikt op zichtbare eenheid rond de synode van oktober dit jaar. Maar een van de laatste opzienbarende koppen in de Zuid-Afrikaanse kerkelijke pers luidde: ”Herstel kerkeenheid vóór 2007”. Kennelijk zijn de pogingen om de zichtbare scheiding op grond van ras in de kerk op te heffen, gestrand.

Het moderamen van de Verenigende Gereformeerde Kerk was in gesprek met het moderamen van de Nederduitsch Gereformeerde Kerk in Zuid-Afrika. Tussen deze kerken, voortgekomen uit de gekleurde dochterkerken van de grote NG-Kerk, lopen nog steeds processen. Daarin zit nu vooruitgang. Men lijkt nader tot elkaar te komen.

Beide partijen willen een einde maken aan de controverse, die diverse oorzaken heeft. Onder andere speelt een rol dat de VGK de belijdenis van Belhar, waarin apartheid onomwonden als onschriftuurlijk wordt afgewezen, opnam in de grondslag, naast de Drie Formulieren van Enigheid. De discussie lijkt nu echter zo open, dat brede aanvaarding van de belijdenis van Belhar in zicht komt.

Uit het zendingswerk van de grote blanke NG-Kerk ontstonden zogenaamde dochterkerken. Die werden naar ’kleur’ ingedeeld. De NG-Sendingkerk was voor de kleurlingen, de NGKA voor de zwarte Zuid-Afrikanen. Beide fuseerden tot de Verenigende Gereformeerde Kerk van Zuid-Afrika (VGKSA). Binnen de NGKA haakten echter twee streeksynoden, Pharoro en Oranje-Vrijstaat, af. Zij hielden de oude naam. Dit resulteerde in een lange en dure juridische strijd om onder andere de bezittingen. Deze duurt tot vandaag voort.

Vanuit Nederland werd in SoW-kringen zelfs geruime tijd met argusogen gekeken naar de ontwikkelingen. Uitspraken van het Zuid-Afrikaanse hooggerechtshof zouden mogelijk gevolgen kunnen hebben voor de beheerskwestie in Nederland. De NGKA mocht van de rechter in Zuid-Afrika blijven bestaan en haar bezittingen houden. Toch zijn er nog steeds gevallen waar men niet uit komt. In de onderhandelingen daarover zit echter wel weer schot.

In Zuid-Transvaal werd een conferentie gehouden tussen de regionale synode van Noord-Transvaal van de VGKSA en de synoden van Noordwest- en Oost-Transvaal van de NG-Kerk. De Zuid-Afrikaanse pers noemde dat een doorbraak. Zo staat het ook in een brief die de moderamina van die twee kerken schreven aan hun gemeenteleden. „Verzoening en openhartigheid voerden de boventoon. Eenheid is vandaag, in het jaar van de herdenking (van de landing van Van Riebeek, SCB), nodiger dan ooit.”

De moderamina zagen de bereikte resultaten steeds als een opmaat naar de komende synode van de NG-Kerk, in oktober in Pretoria. Maar die hoop is kennelijk vervlogen. Volgens ds. James Buys, moderamenlid van de VGKSA, lijkt er in het geheel van de NG-familie wél een brede acceptatie te komen voor de belijdenis van Belhar. Daardoor wordt ook dit obstakel op de weg naar kerkelijke eenheid in toenemende mate weggenomen. Steeds weer wordt het argument gehoord dat Belhar juist aan de blanke minderheid een handvat biedt om hun steeds kleiner wordende positie te versterken. Belhar zou juist toekomstige discriminatie van blanken veroordelen.

Tussen de NG-Kerk en bijvoorbeeld de Doppers lijkt het nooit wat te kunnen worden, gezien de enorme diversiteit binnen de NG-Kerk. De NG-Kerk biedt onderdak aan de vrouw in het ambt en kent een aantal sterk charismatische gemeenten. De hervormde kerk van Zuid-Afrika heeft een sterk barthiaanse traditie, hoewel daar ook rechtzinnige gemeenten gevonden worden. In juni stond in de rubriek ”Beroepenuus’’ nog een foto van ds. J. A. van den Berg van de Zuid-Afrikaans hervormde gemeente Eben Haëzer te Pretoria: de predikant had een beroep naar Holland aangenomen, naar de hervormde gemeente van Nieuw-Lekkerland.

De kwestie van de belijdenis van Belhar staat ook verdere eenheid in de weg. De Doppers bijvoorbeeld zeggen dat Belhar niets extra’s biedt boven de Drie Formulieren van Eenheid

Via het Konvent van Reformatoriese Kerke is er wel onderling contact tussen de kerken. Via dat convent spreekt men onder andere de overheid aan en behartigen de aangesloten kerken gemeenschappelijke belangen. Maar in een ingezonden brief in een Zuid-Afrikaanse krant schreef ds. Mochubi J. Lebone van de voormalige zwarte dochter NGKA dat hij zeer verbaasd was te lezen over gesprekken om tot eenheid te komen terwijl zijn kerk er niet eens bij was uitgenodigd. Ook naar andere conferenties over kerkeenheid was zijn synode niet uitgenodigd, constateerde hij spijtig. Keurig schreef ds. Lebone in zijn brief: „Ons wil ’n beroep doen op die Moderatuur van die Algemene Sinode om die streeksinodes van die NG Kerk bewus te maak van die bestaan van die NGKA. As die NGKA in sulke belangrike sake geïgnoreer word, word die eenheid belemmer.”

Ook prof. Dries Le Roux du Plooy, de rector van de theologische school van Potchefstroom, had al gewezen op het ontbreken van de NGKA.

Het feit dat de Dopperkerk binnen dat convent participeert, riep recent op de vrijgemaakte synode van Zuidhorn het verwijt op van de Zuid-Afrikaanse vrijgemaakten dat deze kerk zich op het hellend vlak bevindt: men zou met de Hervormde Kerk en de NGK één gaan worden.

Algehele kerkelijke eenheid binnen de NG-familie vóór 2007 lijkt een utopie. Kerkelijk eenheid tussen andere kerken zal nooit verder komen dan overleg binnen een convent. Op de oktobersynode in Pretoria kunnen echter wel belangrijke stappen gezet worden om binnen de NG-familie tot een bepaalde eensgezindheid te komen.