In het jaar dat Frankrijk met diverse festiviteiten het eeuwfeest van ”1905” vierde, stelde minister van Binnenlandse Zaken Nicolas Sarkozy een commissie in met de opdracht de juridische relatie tussen kerk en staat nog eens onder de loep te nemen. Voorzitter Jean-Pierre Machelon, hoogleraar publiek recht aan de Descartesuniversiteit in Parijs, presenteerde deze week het resultaat.Dat kan gerust opmerkelijk genoemd worden. Artikel 2 van de wet van 1905, dat bepaalt dat „de republiek geen enkele religie erkent, bekostigt of subsidieert”, mag wat de commissie betreft sneuvelen. Deze bepaling behoort volgens haar niet tot de principiële grondslagen van de republiek. Het rapport onderstreept dat de wet al dertien keer is gewijzigd, wat het legitiem maakt hem nu weer „een opknapbeurt” te geven.

De commissie-Machelon, samengesteld uit vijftien specialisten op het gebied van recht, geschiedenis, economie en religie, ziet verschillende manieren voor zich waarop de (plaatselijke) overheden religieuze instellingen kunnen gaan subsidiëren. Het rapport pleit er allereerst voor bestaande regelingen uit te breiden. Sinds 1961 mogen gemeenteraden in nieuwe voorsteden of ontwikkelingsgebieden bijvoorbeeld leningen verstrekken voor de bouw van gebedshuizen. Dat wordt, als het aan de commissie ligt, voor alle gebieden in Frankrijk mogelijk.

Nog een voorbeeld: het gebeurt nu geregeld dat een gemeenteraad aan een religieuze organisatie een stuk grond verhuurt voor een symbolisch bedrag en dat voor een lange periode van meestal 99 jaar vastlegt. Breid deze regeling uit met mogelijkheid de grond na verloop van tijd te verkopen, aldus de commissie.

Daarnaast wil het rapport directe subsidiëring van gebedshuizen mogelijk maken. Plaatselijke overheden moeten zelf kunnen beslissen hoever ze daarin willen gaan. Volgens het Franse rooms-katholieke dagblad La Croix bestond er over dit heikele voorstel weliswaar geen unanimiteit binnen de commissie, maar Machelon heeft laten weten dat alle voorstellen „óf unaniem, óf met grote meerderheid” zijn goedgekeurd.

Een ander punt waar Machelon op inzet, is het toekennen van meer rechten aan religieuze organisaties. De wet van 1905 bepaalt dat kerkelijke organisaties zich dienen te beperken tot het beleggen van erediensten. Verkoop van bijvoorbeeld (religieuze) boeken past daar niet in. Dat zou mogelijk moeten zijn, aldus het rapport, evenals de organisatie van sociale en culturele activiteiten.

Opmerkelijk is ook het pleidooi om aparte, ’confessionele’, begraafplaatsen toe te staan, een heikel thema rond de aanname van de wet in 1905. De commissie vraagt niet van de plaatselijke overheden zich actief in te zetten voor private kerkhoven, maar verzoekt wel die ruimhartig te erkennen.

Sarkozy liet donderdag in La Croix weten dat 2006 om een andere wet vraagt dan 1905. „Ik geloof dat het mogelijk is bij het beginsel van laïcité (scheiding van kerk en staat, MW) te blijven door zonder aarzeling de fundamentele principes te herhalen en tegelijkertijd de tekst aan te passen aan de realiteit van vandaag.”

De minister noemde het „niet juist” dat jongere geloofsgemeenschappen in Frankrijk, zoals de soennitsche islam en het evangelische christendom, moeilijkheden tegenkomen bij het praktiseren van hun geloof. Frankrijk erkent (onder meer) evangelische groepen niet als officiële religieuze groeperingen. „Om fundamentalisme en groepsvorming tegen te gaan, moet ieder zijn of haar geloof in volledige gelijkheid kunnen beleven en praktiseren”, aldus de minister.

Sarkozy stuurt het rapport naar de vertegenwoordigers van alle grote religies in Frankrijk alsook naar verenigingen van gemeenteraadsleden, in de hoop dat er zo een open debat „zonder taboes” ontstaat. Duidelijk is dat het werk van de commissie-Machelon de nodige weerstand zal oproepen. De socialistische oud-premier Laurent Fabius heeft inmiddels al laten weten fel tegen wijziging van de wet van 1905 te zijn. Volgens hem worden de fundamenten van de Franse Republiek daarmee wel degelijk aangetast. „Men moet religies in alle opzichten respecteren, maar kerk en staat niet vermengen”, zei Fabius tegenover de radiozender France-Inter.